Quốc tế tìm cách giảm phụ thuộc nhập khẩu đất hiếm của Trung Quốc

Chưa bao giờ đất hiếm lại xứng đáng với tên gọi của nó như trong những ngày qua. Sau khi Bắc Kinh quyết định giảm bớt đáng kể lượng xuất khẩu loại nguyên liệu này, cả thế giới, từ Đông sang Tây đã nháo nhào đi tìm nguồn thay thế, trong lúc giá cả đất hiếm trên thị trường gia tăng. Thậm chí, nhiều người còn yêu cầu kiện Trung Quốc ra trước Tổ chức Thương mại Thế giới WTO .

Cho đến lúc này, Trung Quốc, về mặt chính thức, vẫn luôn luôn khẳng định không hề đình chỉ việc xuất khẩu đất hiếm, nhưng thực tế cho thấy, nguồn cung ứng nguyên liệu này cho các thị trường chủ chốt đã giảm bớt đáng kể.

Nhật Bản, nước nhập khẩu đến gần 60% lượng đất hiếm từ Trung Quốc, chịu ảnh hưởng nặng nhất. Thậm chí, một quan chức Nhật Bản cao cấp đã báo động rằng nếu đà này tiếp tục, kho dự trữ đất hiếm của Nhật có nguy cơ bị cạn kiệt ngay vào tháng 3 năm tới. Tiếng chuông báo động cũng được gióng lên tại Hoa Kỳ, nơi nhập gần 20% đất hiếm của Trung Quốc, hay tại Hàn Quốc hoặc châu Âu, cụ thể là tại Pháp, thị trường chiếm tới 6% xuất khẩu nguyên liệu này Trung Quốc.

Lẽ dĩ nhiên, Nhật Bản là quốc gia đầu tiên nghĩ đến việc đa dạng hóa nguồn cung cấp đất hiếm. Hôm thứ sáu vừa qua, Tokyo cho biết là sẽ hợp tác với Hà Nội để khai thác nguồn nguyên liệu này hiếm tại Việt Nam nhằm cung ứng cho thị trường Nhật. Trước mắt, Tokyo cũng tìm cách mua thêm đất hiếm từ một số nhà sản xuất khác như tại Mông Cổ hay Hoa Kỳ, đồng thời không loại trừ việc khiếu nại trước Tổ chức Thương mại Thế giới.

Về phần mình, Hàn Quốc cũng không ngồi yên. Theo hãng tin Mỹ Bloomberg, Seoul đã nghĩ đến khả năng hợp tác tay ba với Tokyo và Washington để tìm nguồn cung ứng khác ngoài Trung Quốc. Tại châu Âu, Đức cũng đã ban hành một loạt biện pháp nhằm đa dạng hóa nguồn cung cấp đất hiếm, như đặt mua tại Mỹ, Namibia hay Mông Cổ.

Riêng Hoa Kỳ thì ngay từ hạ tuần tháng 9 cũng đã cho rằng cần phải phá vỡ thế độc quyền hiện nay của Trung Quốc trên loại sản phẩm này. Trong một cuộc điều trần tai Thượng viện Mỹ, ông David Sandalow, trợ lý bộ trưởng Năng lượng Mỹ cho rằng các quốc gia trên thế giới cần phải đẩy mạnh việc khai thác đất hiếm vì tình trạng tập trung sản xuất tại một nước duy nhất đang tạo ra “những mối quan ngại nghiêm trọng”.

Tại Hạ viện Mỹ, dân biểu Ed Markey, chủ tịch một tiểu ban chuyên trách vấn đề năng lượng đã viết thư cho chính quyền Hoa Kỳ, yêu cầu mở điều tra về khả năng Trung Quốc cắt giảm việc xuất khẩu đất hiếm. Đối với vị dân biểu này : “Việc thế giới lệ thuộc vào Trung Quốc trong lãnh vực đất hiếm, kèm theo với thái độ của Bắc Kinh sẵn sàng lợi dụng tình hình để gây sức ép trên những hồ sơ quốc tế rộng lớn hơn, hai điều này là mối đe dọa tiềm tàng cho lợi ích an ninh và kinh tế của nước Mỹ”.

Phải nói rằng sở dĩ mối lo ngại dâng cao, đó là vì đất hiếm đã trở thành loại nguyên liệu tối cần thiết cho các ngành công nghệ mũi nhọn tại các quốc gia phát triển. Gồm khoảng 17 thứ kim loại hiếm, với những cái tên xa lạ như neodymium, lanthanum, cerium and europium, đất hiếm là chất liệu quan trọng dùng trong các ngành công nghệ điện tử, xe hơi, lọc dầu, năng lượng xanh… Thậm chí, nguyên liệu này còn có mặt trong các loại thiết bị quốc phòng hiện đại như hệ thống radar quân sự hay điều khiển tên lửa.

Câu hỏi đặt ra là phải chăng phương Tây đang trong tình trạng “mất bò mới lo làm chuồng” ?. Trong thời gian trước đây, do các phí tổn khai thác đất hiếm quá cao, lại lo sợ trước các tác hại đối với môi trường, các nước phương Tây, mà cụ thể là Hoa Kỳ, đã đình chỉ sản xuất đất hiếm để dựa vào nguồn cung ứng dồi dào và giá rẻ đến từ Trung Quốc. Có điều là với thời gian, họ đã để cho Trung Quốc mặc nhiên độc quyền trong lãnh vực đất hiếm.

Một thí dụ điển hình cho thấy điều này. Đất hiếm tại Trung Quốc chỉ chiếm 1/3 trữ lượng của thế giới. Thế nhưng, vào năm 2009, họ đã làm ra 97% lượng đất hiếm xuất khẩu trên toàn thế giới. Vị thế độc quyền mặc nhiên đã cho phép Bắc Kinh làm mưa làm gió trên thị trường nguyên liệu này.

Theo các nhà quan sát, sự thức tỉnh của các quốc gia mà ngành công nghiệp lệ thuộc vào nguyên liệu đất hiếm có lẽ hơi muộn vì phải mất vài năm nữa thì các phương án thay thế hàng nhập từ Trung Quốc mới phát sinh hiệu quả, trong lúc nhu cầu thế giới về đất hiếm sẽ còn tăng gấp đôi trong 5 năm tới. Tuy nhiên, ngạn ngữ đã có câu “thà trễ còn hơn không” !