Can thiệp quân sự có giải quyết được khủng hoảng không ?

Từ khi chiến tranh lạnh kết thúc, để ngăn chặn các vi phạm nhân quyền trầm trọng tại nhiều khu vực cùng nguy cơ khủng bố, Phương Tây đã tiến hành nhiều can thiệp quân sự. Về chủ đề này, Le Figaro có bài nhận định mang tính tổng thuật với hàng tựa « Các can thiệp quân sự có giúp giải quyết khủng hoảng ? ».

Minusma, Lực lượng quân sự bảo vệ hòa bình của Liên Hiệp Quốc tại Mali. AFP

Các xung đột vũ trang của thời kỳ hậu thực dân và hậu chiến tranh lạnh đã thay đổi sâu sắc về diện mạo. Những đụng độ quân sự giữa các quốc gia ngày càng trở nên hiếm hoi. Cuộc chiến tại một địa điểm nhất định, trong một thời gian nhất định, với một số hoạt động nhất định đã được thay thế bằng nhiều hình thức bạo lực khác. Quân đội của một quốc gia có thể bị hạ gục, nhưng khuất phục một xã hội thì rất khó, đặc biệt nếu như đó là một xã hội nuôi dưỡng khủng bố. Quốc gia bị phá sản là một trong các nhân tố sinh ra bạo lực. Liên Hiệp Quốc thống kê được 26 quốc gia như vậy, và còn 120 quốc gia khác nằm trong danh sách báo động. Một nửa số quốc gia trên hành tinh không kiểm soát được toàn bộ lãnh thổ, và đây có thể là nguồn gốc của hỗn loạn, bất ổn.

Đầu thế kỷ 21, ngày càng phổ biến một hình thức chiến tranh mới, can thiệp quốc tế để hỗ trợ các nạn nhân (Libya, Trung Phi) và chống chủ nghĩa khủng bố (ở Afghanistan, Mali). Kể từ cuộc can thiệp ở Rwanda và Srebrenica (Nam Tư cũ), nổi lên một chủ thể mới trong luật pháp quốc tế : nạn nhân của chiến tranh, đàn áp… Nếu như trong các cuộc chiến cổ điển (như Thế chiến thứ nhất 1914-1918), hơn 90% nạn nhân là người lính, thì trong các chiến tranh hiện thời, ngược lại hơn 90% nạn nhân lại là thường dân. Năm 2005, Liên Hiệp Quốc thừa nhận « trách nhiệm bảo vệ » người dân, tức quyền can thiệp vào phạm vi chủ quyền của một quốc gia xẩy ra các vi phạm nghiêm trọng nhân quyền.

Le Figaro điểm lại 9 cuộc chiến can thiệp trong 15 năm qua, từ Kosovo (1999), Afghanistan (2001), Irak (2003), Darfour-Sudan (2003) đến các chiến gần đây như Libya (2011), Côte d’Ivoire (2011), Mali (2013) và Trung Phi (2013). Ngoại trừ hai cuộc chiến Kosovo và Irak, tất cả các can thiệp quân sự còn lại đều được sự ủy nhiệm của Liên Hiệp Quốc.

Can thiệp quân sự hiếm khi giải quyết được khủng hoảng chính trị

Nếu như tại Libya và Mali hay trong một số trường hợp khác, các can thiệp quân sự có thể ngăn chặn các thảm họa, nhưng nhìn chung các chiến dịch can thiệp thường hiếm khi giải quyết được các khủng hoảng chính trị xét về dài hạn. Tại Irak chẳng hạn, can thiệp thậm chí làm nghiêm trọng hơn tình trạng đất nước. Triển vọng hòa bình tại Afghanistan cũng rất khó đạt được, dù Taliban bị lật đổ từ năm 2001…

Sử dụng các sức mạnh quân sự như thế nào, dựa trên các tiêu chí nào và nhằm kết quả nào là đúng trong các can thiệp quân sự quốc tế là những câu hỏi mà giới chuyên gia đặt ra. Cựu Thủ tướng Pháp Dominique de Villepin phê phán xu thế "quân sự hóa tinh thần", coi « việc sử dụng sức mạnh tự thân mang ý nghĩa tốt lành » (idée vertueuse de la force) của cánh tân bảo thủ Hoa Kỳ. Bên cạnh đó, một so sánh khác cần được đặt ra là : Tại sao ưu tiên cho một can thiệp quân sự vào Libya chẳng hạn, trong khi lại coi nhẹ sinh mạng của hàng triệu người tại Cộng hòa Dân chủ Congo… hay những nơi khác ? 

Trên thực tế, theo giám đốc viện đại học của Liên Hiệp Quốc – có trụ sở tại Tokyo - David Malone (nguyên chủ tịch Viện hàn lâm quốc tế vì hòa bình), trách nhiệm can thiệp để bảo vệ dân chúng như một nghĩa vụ quốc tế thường được giải thích rất khác nhau, và một phần lớn lại phụ thuộc vào quan điểm của năm thành viên thường trực Hội đồng Bảo an. Cựu chủ tịch Viện hàn lâm quốc tế vì hòa bình dự báo, do không thể áp dụng nhất loạt nguyên tắc này (vì lý do chính trị), nguyên tắc này có khả năng sẽ được củng cố bởi những tiến triển trong hệ thống luật pháp hình sự quốc tế.

Về phần mình, Tổng giám đốc Unesco Irina Bokova cho rằng có một sự khủng hoảng của « quyền lực cứng », tức của sức mạnh quân sự, và có một sự trở lại mạnh mẽ của ngoại giao và « quyền lực mềm », sau thời kỳ ngự trị của ảo tưởng rằng quân sự giải quyết mọi thứ. Tuy nhiên, Le Figaro kết luận, nên nhắc lại một câu châm ngôn latinh cổ « Si vis pacem, para bellum » (nếu bạn muốn hòa bình, cần phải chuẩn bị cho chiến tranh).

Khủng hoảng Ukraina trên báo Pháp

« Crimée nhảy vào lòng Matxcơva » (Libération), « Putin tiếp tục huy động binh lực » (Le Figaro), « Nga duy trì đe dọa quân sự với Ukraina » (Le Monde)…

Cuộc trưng cầu dân ý tại Crimée hôm qua, được Nga ủng hộ, nhưng bị quốc tế phản đối là chủ đề chính trên trang nhất hầu hết các báo Pháp. « Crimée, sự gia tăng của các hiểm họa » là hàng tựa chính của Le Monde. Libération lớn tiếng khẳng định nguy cơ « Crimée : Dưới chiếc gậy chăn dắt của Nga », bên dưới là hình ảnh người biểu tình giương cờ Nga và cả lá cờ đỏ búa liềm của Liên Xô cũ. Báo Le Figaro ghi nhận các cư dân Crimée đi bỏ phiếu đông đảo trong cuộc trưng cầu dân ý, bị quốc tế coi là bất hợp pháp, và cộng đồng quốc tế sẵn sàng thực hiện các trừng phạt kinh tế chống Nga. Báo L’Humanité lo ngại nguy cơ xu hướng ngả theo Nga sẽ lan rộng ra các vùng khác của Ukraina, đe dọa sự ổn định đất nước này.

Nga dùng chiêu bài cực hữu để đả phá tân chính quyền Ukraina

Le Monde với phóng sự « Cực hữu Ukraina, đích ngắm ngoài mong đợi của Matxcơva », chú ý đến sự hiện diện của các thành phần cực hữu phát xít mới, tuy có mặt với số lượng hết sức ít ỏi trong cuộc nổi dậy chống chính quyền Ianoukovitch, đã được hệ thống tuyên truyền của Nga sử dụng một cách có dụng ý để bác bỏ tính hợp pháp của tân chính quyền Kiev. Le Monde dẫn lời 21 đại diện cộng đồng Do Thái Ukraina đầu tháng 3 đồng loạt lên án Tổng thống Nga, đã bịa đặt ra tình trạng bài Do Thái trong cuộc cách mạng vừa qua.

Putin khinh thường Phương Tây

Trong chùm hồ sơ của Libération có bài phân tích đáng chú ý mang tựa đề « Vladimir Putin ở thế mạnh ». Nhà chính trị học Pierre Hassner, Viện chính trị Paris, khẳng định Crimée khác hẳn Kosovo trước đây, đặc biệt vì vùng đất này trên thực tế đã bị Nga chiếm đóng. Libération dẫn lời chuyên gia về nghiên cứu chiến lược François Heisbourg, theo đó, nếu Crimée bị sát nhập vào Nga, « toàn bộ thế cân bằng chiến lược từ 1945 sẽ bị đảo lộn », và bản thân vị thế chiến lược của Phương Tây cũng bị thách thức. Còn nếu như Nga để treo quyết định sát nhập, thì đây sẽ là một thanh gươm Damoclès đối với tân chính quyền Ukraina và một lá bài rất có trọng lượng trong cuộc chơi với Phương Tây.

Theo giám đốc Trung tâm nghiên cứu chiến lược (Fondation pour la recherche stratégique) Camille Grand, mục tiêu thực sự của Tổng thống Putin là « duy trì Ukraina trong quỹ đạo lệ thuộc ». Bà nhấn mạnh, do Phương Tây cần Matxcơva trong quan hệ quốc tế, nên Tổng thống Nga « coi Phương Tây như là những kẻ yếu đuối » và ông ta sẽ tiếp tục đường lối cứng rắn này, và coi đây "là một cơ hội để làm suy yếu và hạ nhục một Phương Tây, vốn đã bị Tổng thống Putin coi thường".

Thủ tướng Đức : Chìa khóa cho một giải pháp ngoại giao với Nga

Trong lúc căng thẳng trong quan hệ giữa Phương Tây và Nga ngày càng tăng cao, tờ Les Echos chú ý đến vai trò trung gian của Thủ tướng Đức Angela Merkel qua bài « Merkel-Putin, những động lực của một quan hệ yêu ghét lẫn lộn ». Les Echos mở đầu bài viết với một chi tiết đáng chú ý : Nữ Thủ tướng Đức rất sợ chó, khi gặp bà vào năm 2006 (khi Angela Merkel mới nhậm chức Thủ tướng), ông Putin tặng Angela Merkel một con chó bông, còn một năm sau đó, khi gặp lại bà tại tư gia ở Crimée, Tổng thống Nga để cho chú chó đen Koni của mình nhảy lên ôm cổ bà Merkel.

Bài viết nhấn mạnh : Thủ tướng Đức Angela Merkel chắc chắn là người có vị thế tốt nhất để có thể duy trì được quan hệ với Tổng thống Nga Putin, và giúp cho việc hạ nhiệt các căng thẳng ở Ukraina. Tuy nhiên, công việc của Thủ tướng Đức là hết sức nhạy cảm và hoạt động ngoại giao này cần phải được thực hiện trong hợp tác mật thiết với các đối tác Châu Âu và Hoa Kỳ.

Thủ tướng Đức hiện nay được coi là « lãnh đạo Phương Tây duy nhất » mà ông Putin tôn trọng thực sự. Bà lớn lên ở Đông Đức, nói tiếng Nga, ngược lại Tổng thống Nga dùng thạo tiếng Đức, và từng là nhân viên KGB, làm việc tại Đức trước khi bức tường Berlin sụp đổ. Tổng thống Nga nhìn nhận ở Thủ tướng Đức « một đối tác khó chơi, nhưng đáng tin, cho dù quan điểm của họ hoàn toàn đối lập nhau ».

Tuy nhiên, Les Echos ghi nhận cho đến nay, các nỗ lực ngoại giao của Thủ tướng Đức chưa có kết quả. Khả năng phương Tây trừng phạt Nga là dường như không thể tránh khỏi, cuộc đọ sức Merkel-Putin chỉ mới bắt đầu.

Bình minh của một nền văn minh mới ?

Số báo đầu tuần của tờ La Croix hướng cái nhìn đến “Một thế giới mới”, tựa đề trang nhất của báo, trong bối cảnh toàn thế giới hướng cái nhìn vào cuộc khủng hoảng Ukraina, có nguy cơ đe dọa hòa bình thế giới. Tờ báo Công giáo La Croix đặt câu hỏi : “Phải chăng chúng ta đang ở bình minh của một nền văn minh mới ?”. Để trả lời cho câu hỏi này, liên tiếp trong bốn tuần, bắt đầu từ hôm nay, La Croix sẽ giới thiệu với công chúng các góc nhìn khác nhau về những thay đổi lớn trên thế giới trong một loạt lĩnh vực : toàn cầu hóa kinh tế, sự phát triển đột biến của kỹ thuật số, sự phát triển vượt bậc của di truyền học…

Trả lời phỏng vấn La Croix, nhà văn, nhà tiểu luận Jean-Claude Guillebaud, phụ trách bộ phận văn học của nhà xuất bản Seuil, chuyên theo dõi về vấn đề này đã hai mươi năm nay, giới thiệu về một “thế giới mới” đang hình thành với nhiều nguy cơ, nhưng cũng không ít hứa hẹn.

Người được mệnh danh là nhân vật thúc đẩy “đối thoại giữa các hiểu biết” nhấn mạnh đến hai chuyển biến căn bản cuối thế kỷ XX : Sự đột biến về địa-chính trị với sự thức tỉnh của nước Ba Lan, mở đầu cho sự sụp đổ của hệ thống cộng sản toàn trị, việc bầu lên Giáo hoàng Jean-Paul II (1979), tiếp theo đó là sự tự do lưu chuyển của các dòng vốn vượt qua biên giới quốc gia. Theo nhà quan sát, trong hiện tại sự phát triển của tin học mang lại những thay đổi quan trọng nhất, làm nổi lên “lục địa thứ sáu” – tức Internet, mà hiện tại, ai ai cũng có thể tham gia…. Còn lại một thay đổi lớn khác cần thực hiện, đó là “thay đổi sinh thái”, trong một thế giới mà các nguồn tài nguyên đều không phải là vô giới hạn, nhưng con người là có xu hướng tiêu thụ “vô hạn độ”, điều mà nền văn minh Hy Lạp cổ từng lên án…. Ô nhiễm hiện nay là điều mà khắp nơi mọi người đều lo sợ.

Có nhiều thách thức, nhưng cũng có nhiều hy vọng, theo nhà văn Jean-Claude Guillebaud, nếu như thế hệ ông trước đây ngưỡng mộ nhưng người như nhà cách mạng Che Guevara, thì giờ đây giới trẻ hâm mộ Nelson Mandela, Mahatma Gandhi và Marin Luther King, các hình tượng tiêu biểu của cuộc đấu tranh bất bạo động.

Trở lại nước Pháp, quy định giới hạn lưu thông xe cộ theo biển số chẵn lẻ tại Paris và vùng phụ cần bắt đầu có hiệu lực từ hôm nay là đề tài được Le Figaro khai thác.

Hạn chế lưu thông xe cộ theo biển số tại Pháp : Các phản ứng ?

Trở lại nước Pháp, quy định giới hạn lưu thông xe cộ theo biển số chẵn lẻ tại Paris và vùng phụ cận, để hạn chế ô nhiễm không khí, bắt đầu có hiệu lực từ hôm nay là đề tài được Le Figaro khai thác. Tờ báo đặt câu hỏi : « Liệu biện pháp luân phiên giao thông này có hiệu quả gì không ? ». Le Figaro dẫn lời chuyên gia hô hấp nổi tiếng GS Bertrand Daultzenberg, theo ông, biện pháp này không có tác dụng gì xét về mặt y tế, ít ra để có tác dụng, đáng lẽ phải thực hiện từ cách đây 5 hôm, khi không khí bị ô nhiễm nặng nhất. Ngược lại, theo chủ tịch Hiệp hội bảo vệ môi trường Airparif, đây là một biện pháp tốt, vì kinh nghiệm năm 1997 cho thấy, áp dụng biện pháp này cho phép giảm 20% lượng NO2 (dioxyde d’azote) tại trung tâm Paris. Nhật báo đại chúng Le Parisien thì khẳng định tính tích cực của biện pháp, nhưng nhấn mạnh “mọi người trông đợi chính phủ có một chính sách môi trường thực sự cho phép tất cả chúng ta hít thở tốt hơn một chút. Và được đi lại”.

Về vấn đề này, Libération dẫn lời một chuyên gia về môi trường, theo đó, nhân dịp chủ trương này được thực hiện trở lại, cần chú ý áp dụng kinh nghiệm “các vùng khí thải thấp” (LEZ – “low emission zones”), đã được thành lập tại khoảng 200 thành phố Châu Âu, nơi xe cộ đi vào phải trả thuế. Cần nhân cơ hội này, để chứng minh là ô nhiễm không phải là kết quả của các áp lực (lobby) của phái bảo vệ môi trường, mà là một cuộc chiến thiết thực. Thực tế cho thấy, các vùng khí thải thấp giúp cho việc giảm đến 40% lượng bụi siêu nhỏ. Bên cạnh biện pháp nói trên, Libération còn nhắc đến một loạt các biện pháp khác như : phối hợp giữa mở rộng thành phố với cải thiện giao thông công cộng, giới hạn tốc độ 30km/giờ… thậm chí mở đường xe lửa cũ xung quanh Paris cho tàu điện… Hồi năm 1997, khi biện pháp luân phiên xe theo ngày chẵn lẻ mới được áp dụng, Bộ trưởng Môi trường thời đó nhận xét đây chỉ là “một biện pháp cùng bất đắc dĩ”. 17 năm sau, Libération kết luận, vẫn chưa có biện pháp gì mới trong cuộc chiến chống ô nhiễm.