Đập Xayaburi trên dòng Mêkông : Chính quyền Lào bị tình nghi "tiền hậu bất nhất"

Vào hôm qua, 19/07/2012, tổ chức bảo vệ môi trường International Rivers (Sông ngòi Quốc tế) đã lại lên tiếng báo động về việc Lào vẫn thúc đẩy tiến trình xây dựng đập thủy điện Xayaburi trên dòng chính sông Mêkông. Điều đáng ngại, theo Sông ngòi Quốc tế, là dụng tâm của Vientiane muốn đẩy công việc xây dựng đến mức nguy hiểm, trong lúc vẫn tuyên bố công khai là tạm dừng công trình.

Công trình xây đập Xayaburi vẫn tiển triển đều đặn. Ảnh chụp ngày 17/07/2012. International Rivers

Trong bản thông cáo mang tựa đề « Thả bóng thăm dò : Lào đẩy đập Xayaburi đến độ nguy hiểm / Testing the Waters: Laos Pushes Xayaburi Dam to Critical Point » chuyên gia Kirk Herbertson của Sông ngòi Quốc tế đã nêu bật hai nguồn tin có phần mâu thuẫn với nhau : một mặt thì chính phủ Lào nhắc đi nhắc lại là đã đồng ý tạm hoãn dự án xây đập, nhưng một mặt khác thì nhà thầu Thái Lan phụ trách thi công thì vẫn xúc tiến công trình với lý do là không có lệnh chính thức từ chính quyền Lào về việc phải dừng công việc.

Theo International Rivers, vào tuần trước Lào đã được các nước trong vùng hết sức hoan nghênh khi tại một cuộc họp cấp cao của khối ASEAN ở Cam Bốt hôm 13/07 vừa qua, Ngoại trưởng Lào công khai xác nhận rằng chính phủ nước này đã tạm ngưng công trình xây dựng đập thủy điện Xayaburi, trong khi lúc chờ giải quyết những thắc mắc của các nước láng giềng về tác hại tiềm tàng của con đập : « Chúng tôi cần phải nghiên cứu thêm ».

Nhà thầu Thái Lan chưa được lệnh tạm dừng thi công

Thế nhưng, bốn hôm sau, ngày 17/07 vừa qua, Chủ tịch tập đoàn xây dựng Thái Lan Ch. Karnchang, chịu trách nhiệm xây dựng đập đã cho biết là dự án vẫn tiếp tục đúng theo kế hoạch. Nhật báo Thái Lan Bangkok Post đã trích dẫn nguyên văn tuyên bố của ông như sau : « Chúng tôi đã làm việc chặt chẽ với chính phủ Lào, và tôi nghĩ rằng cần phải chờ lệnh chính thức (của chính quyền Lào) về việc hoãn dự án ».

Câu nói hàm ý là Vientiane chưa hề yêu cầu nhà thầu Thái Lan ngừng thi công, và như vậy, công trình vẫn tiếp tục được xúc tiến. Lãnh đạo Ch Karnchang còn nói tiếp : « Nếu dự án thực sự bị hoãn trong thời hạn không lâu hơn một vài tháng, thì tôi nghĩ rằng công trình vẫn có thể được hoàn tất đúng theo lịch trình là vào năm 2020 ».

Câu hỏi mà Tổ chức Sông ngòi Quốc tế đặt ra là làm thế nào mà công việc xây dựng con đập, vừa có thể bị đình hoãn, vừa có thể được hoàn thành đúng theo tiến độ dự trù ?

Đối với International Rivers, câu trả lời là Lào như đang tung ra những thông điệp mâu thuẫn nhau để thăm dò phản ứng của các láng giềng, xem xem có thể thúc đẩy công trình xây đập Xayaburi đến đâu để không tạo ra xung đột với các nước láng giềng. Các diễn biến gần đây, theo Sông ngòi Quốc tế cho thấy là Lào hy vọng là các chính phủ láng giềng sẽ chấp nhận đối thoại với họ về việc "làm thế nào để giảm thiểu tác hại của con đập" thay vì tiếp tục thảo luận về khả năng chấp nhận hay không công trình này.

Chính quyền Lào thay đổi lập trường ?

Trong khi chờ đợi, International Rivers một lần nữa lên tiếng báo động công trình xây dựng đâp Xayaburi chưa hề bị ngưng ngày nào, thậm chí Lào còn có dấu hiệu thay đổi lập trường.

Ngày 16/07, ba ngày sau khi loan báo việc hoãn dự án xây đập, theo yêu cầu của các nhà tài trợ cho Ủy hội sông Mêkông (MRC), chính phủ Lào đã mời khoảng 70 đại biểu từ các chính phủ nước ngoài đến Luang Prabang để nghe thuyết trình về con đập, đồng thời trực tiếp đi thị sát hiện trường.

Theo tiết lộ của những người tham dự cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Năng lượng và Mỏ của Lào Viraphonh Viravong đã nói một cách rõ ràng với đoàn đại biểu rằng các hoạt động xây dựng công trình sẽ được tiếp tục.

Theo chính phủ Lào, bức tường ngăn nước con đập trước mắt chưa được xây dựng, nhưng đầu tiên hết, nhà thầu xây cất phải hoàn thành một số việc như nạo vét và mở rộng lòng sông, lắp đặt nhà máy phát điện, xây dựng các « cốp đập » để chuyển hướng dòng chảy của con sông, tránh xa nơi xây đập, và nhiều hạng mục công trình liên can khác.

International Rivers : Lào hứa hão hay nói dối ?

Đôi với International Rivers, tất cả những điều trên, cộng thêm với nhiều yếu tố khác, cho thấy rằng lời hứa tạm dừng dự án của Lào vào ngày 13/07/2012 chỉ là một lời hứa hão, thậm chí là một lời nói dối. Theo tổ chức này, việc Lào quyết định đơn phương xây đập Xayaburi đã vi phạm rõ ràng Hiệp định Mêkông 1995, cũng như vi phạm luật pháp quốc tế.

Điểm an ủi, theo Sông ngòi Quốc tế, các động thái của Lào có vẻ như nhằm thử phản ứng của các đối tác. Do đó các láng giềng và nhà tài trợ phải lên tiếng mạnh mẽ chống lại việc xây dựng đập Xayaburi.