Vụ GameStop : Khi phố Wall bị khuynh đảo bởi các nhà đầu tư nhỏ…

David chống Goliath, phiên bản Wall Street. Chỉ trong vòng một tuần, nhiều nhà chơi chứng khoán nghiệp dư đã đánh sập bẫy nhiều quỹ đầu cơ, gây thiệt hại hàng tỷ đô la, bằng cách đồng loạt mua các cổ phiếu của GameStop, chuỗi cửa hàng bán lẻ các trò chơi video. Sự kiện đã làm rúng động sàn giao dịch chứng khoán Mỹ.

Một điểm bán lẻ của GameStop tại Des Plaines, Illinois, Hoa Kỳ. AP - Nam Y. Huh

Hơn 200 năm lịch sử tồn tại, phố Wall – hay Wall Street – sàn chứng khoán nổi tiếng nhất thế giới từng trải qua nhiều câu chuyện ngoạn mục. Nhưng có lẽ chưa có lần nào lại điên rồ bằng « phi vụ GameStop ». Chỉ trong vòng vài ngày, giá cổ phiếu của GameStop, đang bên bờ vực phá sản, tăng với một nhịp độ đến chóng mặt. Một cuộc đấu sức kịch liệt giữa các quỹ đầu cơ và các nhà đầu tư nhỏ, buộc cơ quan quản lý chứng khoán Mỹ phải can dự, mở một cuộc điều tra và sự việc giờ mang tính chính trị.

Trang mạng kênh truyền hình Franceinfo và France 24 tìm cách giải thích câu chuyện trên qua bốn câu hỏi. RFI Tiếng Việt xin giới thiệu.

Chuyện gì đã xảy ra ?

Từ nhiều năm nay, người ta dự đoán tương lai của chuỗi bán lẻ các trò chơi video là đen tối. Giá cổ phiếu của GameStop sụt giảm thê thảm trước xu hướng khách hàng ngày càng chuyển sang tải game trên mạng. Năm 2007, giá một cổ phiếu của GameStop là 60 đô la nay rớt xuống còn có 2,57 đô la trong tháng 3/2020. Nhiều doanh nghiệp khác có nguy cơ bị phá sản, như chuỗi rạp chiếu bóng AMC hay nhà sản xuất điện thoại BlackBerry cũng rơi vào tình cảnh tương tự.

Tình trạng bấp bênh của những hãng một thời vang bóng này đã thu hút sự chú ý của một số nhà đầu cơ chuyên trong lĩnh vực bán khống, nghĩa là có thể đi vay mượn một số cổ phiếu và bán chúng khi mong rằng giá sẽ còn hạ trong tương lai, rồi người bán khống có thể mua lại ở mức giá thấp hơn để hoàn trả và hưởng lợi nhuận từ sự chênh lệch giá bán và mua.

Cách làm này, hợp pháp nhưng thật sự không mấy gì vẻ vang cho lắm bởi vì chúng đặt cược nhiều vào tình hình tài chính khó khăn của một doanh nghiệp. Chính vì vậy mà những nhà đầu tư chứng khoán nhỏ, nghiệp dư đã nổi giận. Những người này nhóm họp ở mục « WallStreetBets », trên trang mạng thông tin Reddit, đã phối hợp với nhau đồng loạt mua cổ phiếu của doanh nghiệp đang gặp khốn đốn đó cách nay vài ngày, buộc các quỹ đầu cơ phải mua lại với giá đắt để tránh bị mất trắng.

Kết quả của chiến dịch này là sàn trao đổi chứng khoán New York Stock Exchange đã bị rúng động. Trong vòng vài ngày, giá cổ phiếu GameStop tăng chóng mặt 1700%, đạt mức giá hơn 347 đô la hôm thứ Tư 27/01, theo như tường thuật của tờ New York Times. Về phần mình, nhật báo Pháp Le Monde lưu ý GameStop giờ có trị giá 10,3 tỷ đô la, tương đương với hãng lắp ráp xe ô tô Renault của Pháp. Tương tự, giá cổ phiếu của BlackBerry tăng gần gấp 5 lần trong khoảng từ đầu tháng Giêng đến hôm thứ Tư 27/01. Còn cổ phiếu của chuỗi AMC cũng tăng lên 900%.

Làm thế nào giải thích đòn tấn công chứng khoán này ?

Trong một bài viết, nhật báo kinh tế Pháp Les Echos giải thích rằng đòn tấn công này của những nhà đầu tư nhỏ ở Mỹ nhắm vào các nhà đầu cơ sở dĩ có thể thực hiện được là do có nhiều yếu tố kết hợp. Một mặt, các công ty môi giới chứng khoán trực tuyến nở rộ ở Mỹ từ năm 2019, cho phép bất kỳ ai có thể mua và bán các cổ phiếu trên thị trường tài chính mà không phải trả một khoản phí huê hồng nào. Ứng dụng dịch vụ nổi tiếng nhất hiện nay có tên gọi là Robinhood (Hiệp sĩ rừng xanh).

Theo Les Echos, từ năm 2013, « với ứng dụng giao dịch đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả, Robinhood đã chinh phục được hơn 13 triệu người chơi chứng khoán nghiệp dư ». Rất được các nhóm thành viên « WallStreetBets » ưa thích, điểm môi giới này hôm thứ Năm 28/01, buộc phải hạn chế các hoạt động giao dịch về GameStop và nhiều hãng khác, làm sụt giá cổ phiếu của những doanh nghiệp đó.

Một yếu tố khác mang tính quyết định là cuộc khủng hoảng dịch tễ Covid-19. Theo nhật báo kinh tế, nhiều người dân Mỹ đã tận dụng các biện pháp hạn chế được thiết lập hồi mùa xuân 2020 để tìm hiểu các đường dây chứng khoán, và phần lớn các nhà môi giới trên mạng « đã nhận thấy số người chơi tăng vọt từ 3-4 lần trong quý I/2020 so với cùng kỳ trong năm 2019 ». Les Echos cho rằng các khoản hỗ trợ từ chính phủ mà các hộ gia đình nhận được có thể đã thúc đẩy một số người quyết định và lao vào đầu tư chứng khoán.

Các thị trường tài chính phản ứng ra sao ?

Đòn tấn công này của những nhà đầu tư nghiệp dư là một vố đau cho các quỹ đầu cơ, vốn dĩ đặt cược nhiều vào sự trượt giá của GameStop và nhiều doanh nghiệp đang gặp khó khăn khác. Buộc phải thanh lý số cổ phiếu GameStop có trong tay, quỹ đầu cơ Melvin Capital phải nhờ đến sự cứu trợ khoảng 2,75 tỷ đô la từ nhiều nhà đầu tư khác, theo như tường thuật của Les Echos. Một lãnh đạo của hãng đầu cơ khác, Citron Research trong một đoạn video đăng trên Youtube thông báo từ bỏ ý định bán khống các cổ phiếu.

Trước đà tăng giá các cổ phiếu, cơ quan quản lý Sở Giao dịch Chứng khoán Mỹ hôm thứ Sáu 29/01 trong một thông cáo nêu rõ là cơ quan này « đang điều tra xem liệu các biện pháp được thực hiện bởi các tổ chức được quản lý có gây bất lợi cho các nhà đầu tư hay hạn chế không công bằng khả năng đầu tư của họ trong một số chứng khoán nhất định. » Một lời ám chỉ rõ ràng nhắm vào các quyết định do nhiều điểm môi giới đưa ra, trong đó có Robinhood, nhà mạng đã giới hạn các giao dịch nhiều loại chứng khoán trong tuần khi nhìn thấy có những chuyển động tăng giá đột biến.

Giá cổ phiếu tăng vọt gây ra những phản ứng dây chuyền tại châu Âu. Cơ quan giám sát thị trường tài chính, Financial Conduct Authority (FCA), hôm thứ Sáu thông báo « đang theo dõi tình hình và tiếp tục giám sát chặt chẽ các hoạt động giao dịch trên thị trường tài chính Anh Quốc ».

Cơ quan này cảnh báo thêm rằng « Khi các nhà đầu tư trao đổi các cổ phiếu trong những điều kiện thị trường có nhiều biến động cao, các nhà đầu tư Anh Quốc phải bảo đảm là hiểu đầy đủ những rủi ro mà họ đang chấp nhận. Điều này áp dụng cho cả với những nhà đầu tư Anh có giao dịch với cổ phiếu tại Mỹ cũng như tại Vương Quốc Anh. »

Liệu làn sóng này có thể kéo dài ?

Về điểm này, kênh truyền hình France 24 dẫn phân tích của nhà tài chính Alexandre Baradez cho rằng sự xuất hiện của các nhà đầu tư nhỏ hôm Chủ Nhật 24/01/2021 trên sàn chứng khoán là một hiện tượng mới và bất ngờ, buộc « các thị trường và các nhà quản lý phải thích ứng theo ». Nói dễ làm khó. Bởi vì, « người ta không biết được làn sóng này có thể đi đến đâu và với những mục tiêu gì », như lưu ý của ông Baradez.

Vẫn theo nhà phân tích tài chính này, những bài viết đăng và một vài cuộc phỏng vấn mà một số nhà đầu tư dành cho Reddit đang tạo ra ấn tượng « đó là biểu hiện của một cuộc khủng hoảng xã hội sâu sắc, thông qua những cá nhân hứng chịu tác động kinh tế từ cuộc khủng hoảng, những người đó muốn tấn công vào định chế tài chính mà biểu tượng là các quỹ đầu cơ ». Một lời nhắc nhở từ một tầng lớp tài chính cấp thấp, muốn hủy bỏ những đặc quyền của một lớp « quý tộc » chứng khoán.

Nhưng cũng có những số khác, như lưu ý của tờ The Guardian, dường như chỉ bị thôi thúc bởi sự hám lợi hay ý đồ trêu tức gây tác hại cho những kẻ mạnh. Người ta khó có thể đoán được là phong trào này sẽ bị hụt hơi một khi hiệu quả của « LOL » trôi qua, hay là chúng sẽ tiếp tục. Một ẩn số đang đè nặng lên hành vi của nhiều nhà đầu tư, vốn dĩ rất sợ hãi sự bất định.

Câu hỏi đặt ra : Nếu như kiểu hoạt động này có thể làm mất ổn định sâu rộng thị trường tài chính, làm thế nào ngăn ngừa được những điều thái quá đó ? Nhà phân tích tài chính nhìn nhận « đây quả là một bài toán hóc búa vì người ta cũng không thể nào cấm đoán các nhà mạng giao dịch ». Sau khủng hoảng bong bóng Internet và khủng hoảng subprimes, rất có thể là sẽ có khủng hoảng Reddit.

France 24 kết luận : Mỗi một thời đại có những cuộc khủng hoảng rất đặc trưng của riêng nó !