Ảnh hưởng ngoại giao: Đối đầu âm ỉ giữa Trung Quốc và Nhật Bản

Trung Quốc và Nhật Bản hiện đang gia tăng ảnh hưởng ngoại giao với các vùng ngoài khu vực châu Á: Chủ tịch Trung Quốc mang kế « hoạch hòa bình cho Ukraina » đến Matxcơva. Thủ tướng Nhật Bản bất ngờ viếng thăm Kiev. Trước đó, Bắc Kinh khẳng định vai trò trung gian hòa giải Iran và Ả Rập Xê Út, Tokyo công bố « Kế hoạch Nhật Bản » cho vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương, thắt chặt bang giao với Ấn Độ, gạt bỏ những hiềm khích quá khứ để khôi phục hợp tác với Hàn Quốc.  

Thứ trưởng Ngoại Giao Trung Quốc Tôn Vệ Đông (Sun Weidong) gặp ngoại trưởng Nhật Bản Yoshimasa Hayashi tại Tokyo, Nhật Bản, ngày 22/02/2023. AP - Issei Kato

Cuộc đối đầu Mỹ Trung thu hút chú ý của công luận quốc tế. Truyền thông chỉ quan tâm đến sự kiện ông Tập Cận Bình đến Matxcơva mà quên mất rằng các hoạt động ngoại giao của Nhật Bản đang « năng động hơn bao giờ hết ». Bắc Kinh và Tokyo đang lao vào một cuộc tranh giành ảnh hưởng trên sân khấu ngoại giao quốc tế.

Sau khi làm nhịp cầu giữa Iran và Ả Rập Xê Út, hai nước Hồi Giáo thù nghịch trong vùng Trung Đông, ông Tập Cận Bình lập tức lên đường sang Matxcơva để thắt chặt « bang giao vô bờ bến » với tổng thống Vladimir Putin và tập trung vào xung đột Ukraina với dụng ý con đường dẫn đến hòa bình phải đi qua Bắc Kinh. Giống như trong hồ sơ Iran-Ả Rập Xê Út, Trung Quốc cũng sẽ là một nhà hòa giải « trung thực » và đáng tin cậy của các bên. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định tầm quan trọng về mặt chiến lược trong bang giao « mật thiết » và « không có giới hạn » giữa Bắc Kinh với Matxcơva. Trung Quốc và Nga hàm ý cùng nhau xây dựng một trật tự thế giới mới, thách thức vai trò của Hoa Kỳ.  

Vai trò ngoại giao của Nhật ?

Về phía Nhật Bản, một đồng minh thân thiết của Mỹ tại Đông Á, thủ tướng Fumio Kishida -vừa kết thúc chuyến thăm New Delhi- đã đến Butcha và thủ đô Kiev của Ukraina. Từ sau Thế Chiến Thứ Hai, ông là lãnh đạo Nhật Bản đầu tiên viếng thăm một quốc gia đang trong có xung đột. Tháng trước, Tokyo thông báo viện trợ 5,5 tỷ đô la cho Ukraina. Từng đứng đầu ngành ngoại giao Nhật Bản, thủ tướng Kishida liên tục cảnh báo rằng « chiến tranh Ukraina ngày hôm nay » là kịch bản báo trước những gì sẽ xảy ra « tại Đông Á sau này ».   

Nhà nghiên cứu Guillaume Figueroa, Đại học Cambridge trên báo The Diplomat (ngày 22/03/2023) ghi nhận thái độ của chính quyền Tokyo trên vấn đề Ukraina khác hẳn với những tuyên bố về thế trung lập của Bắc Kinh. Ông Kishida cũng không để họ Tập độc quyền dùng đòn ngoại giao và kinh tế để áp đặt tiếng nói trên hồ sơ Ukraina. Hơn nữa, vẫn theo tác giả bài tham luận trên The Diplomat, Nhật Bản không hài lòng khi thấy Bắc Kinh thành công trong vai trò trung gian để Teheran và Riyad nối lại đối thoại. Trong quá khứ, Tokyo từng đứng ra đảm nhiệm vai trò nhưng đã không mấy thành công.  

Cuộc đua tranh giành ảnh hưởng

Ngoài ra, thủ tướng Kishida đến Kiev ngay sau khi ông vừa kết thúc chuyến công du Ấn Độ, một quốc gia có tranh chấp biên giới với Trung Quốc. Nhật Bản, Ấn Độ tuy lệ thuộc vào Trung Quốc về thương mại và kinh tế nhưng có cùng một mục đích kềm tỏa Bắc Kinh. New Delhi và Tokyo còn là hai thành viên trong Bộ Tứ QUAD cùng với Mỹ và Úc.

Trước chặng dừng ở New Delhi và đối thoại với đồng cấp Narendra Modi, thủ tướng Fumio Kishida vừa tiếp tổng thống Hàn Quốc tại Tokyo và đôi bên đồng ý sang trang quá khứ lịch sử để đẩy mạnh hợp tác kinh tế, thương mại. Yếu tố địa chính trị đã thúc đẩy Seoul và Tokyo nâng bang giao lên tầm cao mới. Trung Quốc là yếu tố gắn kết Nhật Hàn. Cả hai cùng lo ngại trước đe dọa hạt nhân Bắc Triều Tiên. Nhật Bản và Hàn Quốc cùng chuẩn bị đối phó với kịch bản Bắc Kinh thôn tính Đài Loan. Cả hai cùng muốn ngăn chặn Trung Quốc bành trướng khẳng định chủ quyền ở Biển Đông và Hoa Đông. 

Nhật Bản, Ấn Độ và Hàn Quốc là ba cường quốc trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương và cả ba đều rất thận trọng trước những tham vọng bá quyền của Trung Quốc.

Cũng chính trong cuộc đua tranh giành ảnh hưởng với Bắc Kinh và nhất là để đối phó với mối đe dọa Trung Quốc mà Tokyo vừa mở rộng quan hệ ngoại giao với các nước trong vùng và đã quyết định tăng gấp đôi ngân sách quốc phòng trước ngưỡng 2027. 

Cuối cùng, Guillaume Figueroa, Đại học Cambridge, nêu lên một khả năng : Dù không răm rắp nghe theo Washington, nhưng chính sách đối ngoại của Nhật luôn chịu ảnh hưởng của Mỹ, đối tác quan trọng nhất của Tokyo cả về an ninh lẫn ngoại giao. Có lẽ một trong những lý do khiến thủ tướng Kishida hối hả đến Kiev lần này là do Hoa Kỳ không muốn để cho Trung Quốc đóng vai trò trung gian, lợi dụng « tình bạn vô bờ bến » với Matxcơva để giải quyết xung đột Ukraina.