Sự hiện diện của Mỹ tại Châu Phi

Chuyến công du Châu Phi tuần này của Tổng thống Barack Obama diễn ra đúng thời điểm Hoa Kỳ tăng cường hiện diện tại lục địa đen Nam Sahara. Dù đây là lần thứ 5 ông Obama tới Châu Phi, nhưng chuyến viếng thăm Kenya diễn ra trong hai ngày 24-25/2015 là chuyến công du đầu tiên của ông với tư cách là Tổng thống Hoa Kỳ. Sau đó, ông sẽ tới Ethiopia, cũng với tư cách là người đứng đầu nhà nước Hoa Kỳ đầu tiên trong lịch sử tới quốc gia này.

Trang Nhất báo chí ngày 24/07/2015 tại thủ đô Nairobi, Kenya. RFI/N.Champeaux

Trong khoảng thời gian còn lại của nhiệm kỳ, ông Obama muốn gây dựng dấu ấn riêng trong quan hệ Mỹ-Châu Phi, bao gồm cả lĩnh vực quân sự. Về trao đổi mậu dịch, Hoa Kỳ vẫn còn đứng rất xa so với Trung Quốc và Liên Hiệp Châu Âu.

Tăng cường hiện diện quân sự có chủ đích

Về quân sự, Hoa Kỳ duy trì sự hiện diện khá kín đáo tại Châu Phi, tập trung chủ yếu trong lĩnh vực cố vấn cho quân đội các nước sở tại và cho các chiến dịch chống khủng bố nhằm vào các tổ chức cực đoan.

Các hoạt động quân sự của Mỹ tại Châu Phi đặt dưới sự chỉ huy của tướng David Rodriguez, với tổng hành dinh đóng tại thành phố Stuttgart (Đức). Sĩ quan cao cấp này giải thích, nhờ vào các trang thiết bị hiện đại và sáng tạo, quân đội Mỹ chỉ có những nhóm nhỏ, rất nhỏ hoạt động trên thực địa để cố vấn và hỗ trợ các nước chống lại các nhóm cực đoan. Vì vậy, hiện nay, Hoa Kỳ không cần triển khai một lực lượng lớn binh lính tại đây. Hơn nữa, các đối tác Châu Phi cũng không ủng hộ việc này.

Căn cứ quân sự duy nhất của Hoa Kỳ tại châu lục này được đặt tại Cộng hòa Djibouti, vào năm 2003. Theo một quan chức Bộ Quốc phòng, gần 3.200 nhân viên quân sự và dân sự Mỹ làm việc tại căn cứ này. Đây là địa điểm chiến lược cho mọi hoạt động quân sự của Mỹ tại vùng Sừng Châu Phi. Căn cứ này cũng là điểm xuất phát của các chiến dịch không kích bằng máy bay không người lái của Mỹ chống tổ chức Al-Qaeda (Aqpa) trên bán đảo Ả Rập và tổ chức Hồi giáo cực đoan Shebab tại Somalia.

Đấu tranh chống khủng bố và nạn dịch Ebola

Từ tháng 06/2011, quân đội Hoa Kỳ đã tiến hành từ 10 đến 14 trận không kích bằng máy bay không người lái và từ 8 đến 11 chiến dịch bí mật tại Somalia. Đây là con số thống kê của Văn Phòng Báo chí điều tra Mỹ. Hiệp hội này muốn vén bức màn bí mật bao trùm cuộc chiến của Mỹ chống lại các nhóm Hồi giáo cực đoan.

Cường quốc Bắc Mỹ này cũng đã triển khai hàng trăm binh sĩ được trang bị tối tân để tham chiến tại nhiều nước Châu Phi. Do vậy, Hoa Kỳ có 200 binh sĩ đồn trú tại Niger để hỗ trợ cho chiến dịch Barkhane của Pháp chống các nhóm thánh chiến cực đoan ở vùng Sahel.

Ngoài ra, quân đội Mỹ cũng có mặt tại Trung Phi để giúp các lực lượng vũ trang đấu tranh chống Quân đội Kháng chiến của Chúa (LRA), một tổ chức tự coi là theo Thiên Chúa giáo được thành lập năm 1986 để chống chính phủ Uganda. Theo một tài liệu mà Nhà Trắng gửi Quốc hội Mỹ vào tháng 06/2015, thì lực lượng tại Trung Phi có thể lên tới 300 quân nhân. Bức thư trên có mục đích tổng kết các lực lượng tác chiến của Hoa Kỳ có mặt trên thế giới.

Mùa đông năm ngoái, Hoa Kỳ cũng đã triển khai một đội ngũ quân nhân, lên tới 2.800 người vào lúc cao điểm, để giúp chống nạn dịch virus Ebola tại Tây Phi.

Vai trò kinh tế thua xa Trung Quốc

Ngày 29/06/2015, tổng thống Obama đã ký một dự luật kéo dài thêm 10 năm Hiệp định Tăng trưởng và Cơ hội Châu Phi (Agoa). Văn kiện này là phương tiện trao đổi chính giữa Hoa Kỳ và Châu Phi Nam-Sahara được cựu Tổng thống Bill Clinton đưa ra năm 2000. Chương trình trên tạo điều kiện trao đổi thương mại thuận lợi cho nhiều sản phẩm của Châu Phi.

Năm 2014, trao đổi thương mại giữa Mỹ và Châu Phi đạt mức 73 tỉ đô la, trong đó có 38 tỉ đô la xuất khẩu và 35 tỉ đô la nhập khẩu, trong đó Mỹ xuất siêu 3,5 tỉ. Cũng trong năm ngoái, khối lượng trao đổi mậu dịch với Kenya đạt 2,2 tỉ đô la, với Ethiopia là 1,9 tỉ đô la, với mức xuất siêu cho Mỹ lần lượt là 1 tỉ đô la và 1,5 tỉ đô la.

Vẫn trong năm 2014, khối lượng nhập khẩu của Mỹ từ các nước Châu Phi trong khuôn khổ chương trình này đạt 14,2 tỉ đô la, giảm tới 47% so với năm trước vì lý do Hoa Kỳ giảm tới 55% lượng nhập khẩu dầu mỏ. Năm quốc gia hưởng lợi chính từ chương trình này là Angola, Nigeria, Nam Phi, Cộng hòa Tchad và Kenya, trong danh sách 10 nước đứng đầu.

Để có thể so sánh, trao đổi mậu dịch giữa Trung Quốc và Châu Phi vượt mức 200 tỉ đô la hàng năm, còn với Liên Hiệp Châu Âu là khoảng 140 tỉ đô la. Như vậy, Hoa Kỳ vẫn còn đứng rất xa sau hai khối này.