Jane Birkin : ''Đến nói với người ta ra đi''

Tại Pháp, số nghệ sĩ Anh nổi tiếng trong làng giải trí có thể đếm trên đầu ngón tay. Hai diễn viên Charlotte Rampling và Kristin Scott Thomas từng đóng vai chính trong nhiều bộ phim Pháp. Giọng ca Petula Clark ăn khách từ những năm 1960 nhờ ghi âm bằng tiếng Pháp. Còn Jane Birkin thành danh trong cả hai lãnh vực điện ảnh và ca nhạc. Được mệnh danh là nàng thơ của tác giả Gainsbourg, Jane Birkin vừa qua đời hôm 16/07/2023, hưởng thọ 76 tuổi. 

Nàng thơ của Gainsbourg, Jane Birkin, qua đời hôm 16/07/2023. Nathaniel Goldberg

Theo tin từ phía gia đình, Jane Birkin từng bị tai biến mạch máu não vào năm 2021, buộc bà phải tạm ngưng hoạt động nghệ thuật. Jane lẽ ra tái ngộ khán giả hồi tháng 05/2023 để quảng bá cho album sáng tác cùng với Étienne Daho, nhưng rốt cuộc lại đành bỏ lỡ do vấn đề sức khỏe. Khách hâm mộ đánh mất cơ hội được xem Jane Birkin biểu diễn trên sân khấu khi bà âm thầm ra đi ở nhà riêng vào tối hôm Chủ Nhật 16/07, khép lại một hành trình nghệ thuật đầy nhiệt huyết sáng tạo, tạo dấu ấn riêng nhờ nét hồn nhiên, nhưng cũng đầy tính khiêu khích táo bạo.

Sự nghiệp ca hát và diễn xuất của Jane Birkin (1946-2023) kéo dài trên 5 thập niên, với hơn 60 bộ phim và 25 tập nhạc (14 album phòng thu). Từ những năm 1970, gương mặt của nữ nghệ sĩ đã trở nên quen thuộc với công chúng Pháp. Nhưng trái với Petula Clark, khi trình bày tiếng Pháp cố gắng phát âm chuẩn, thì Jane Birkin khi hát hay khi diễn đều giữ nguyên giọng Anh. Điều đó lại khiến cho giọng ca này càng có duyên, mang đậm dấu ấn riêng.

Birkin/Gainsbourg : Cặp vợ chồng thành công nhất trong làng nghệ thuật Pháp

Sinh năm 1946 tại Luân Đôn, Jane Birkin lớn lên trong một gia đình khá giả. Thân phụ của Jane (David Birkin) là một sĩ quan hải quân, còn mẹ cô (Judy Campbell) là một diễn viên khá nổi tiếng. Thừa hưởng năng khiếu nghệ thuật từ người mẹ, Jane dấn thân vào nghề diễn xuất, ban đầu diễn kịch rồi sau đó chuyển sang đóng phim. Khi còn ở Anh, Jane thành hôn và sinh con gái đầu lòng với nhạc sĩ John Barry, người đã soạn nhạc nền cho những thước phim kinh điển như ''James Bond'', ''Out of Africa'' (với Meryl Streep và Robert Redford trong vai chính) hay ''Dances with Wolves'' (Nhảy đùa với bầy sói) …

Jane Birkin thực sự nổi tiếng khi đến Paris lập nghiệp từ năm 1968. Jane lập gia đình với ca sĩ kiêm tác giả Serge Gainsbourg, hai người có một con gái là Charlotte Gainsbourg, sau này cũng nổi tiếng là diễn viên kiêm ca sĩ. Giai điệu làm nên tên tuổi của ho là nhạc phẩm "Je t'aime moi non plus" ban đầu được viết cho Brigitte Bardot, nhưng sau khi ghi âm với giọng ca Jane Birkin, bản nhạc này đã gây ra nhiều tai tiếng thời bấy giờ, bị toà thánh Vatican cấm phát hành. Theo Jane Birkin, càng cấm bài hát lại càng nổi tiếng và gắn liền với tên tuổi của cô như phán quyết của tòa hình sự, ghi vào án tích.

Cặp vợ chồng Birkin/Gainsbourg trở thành một trong những đôi nghệ sĩ thành công nhất trong làng giải trí. Gainsbourg dành những giai điệu hay nhất cho vợ mình. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm sống chung, hai người lại chia tay nhau. Sự tan vỡ của mối tình tưởng chung không bao giờ phai này lại dẫn đến một mối tình khác. Từ năm 1982, Jane Birkin kết duyên với nhà làm phim Jacques Doillon. Hai người có một đứa con gái cũng là ca sĩ kiêm người mẫu Lou Doillon. Tuy có ba đời chồng, nhưng Jane lại mong muốn giữ được sự hòa thuận giữa các thành viên trong gia đình với nhau.  

Vào đầu những năm 1970, thời kỳ cực thịnh của những giọng ca đầy nội lực trong làng nhạc Pháp, tác giả Gainsbourg lại đi ngược với trào lưu khi tạo nên hình tượng Jane Birkin, với phong cách khiêu gợi mà vẫn tự nhiên. Thời hai nghệ sĩ này sống chung với nhau, các tựa bài hát do Gainbourg viết cho vợ thường có nhiều cách chơi chữ xen lẫn ca từ tiếng Anh với tiếng Pháp (Baby alone in Babylon) hay cách dùng nhiều danh từ riêng (Ex fan des sixties) …..  Gainsbourg viết cho Jane những cảm xúc thầm kín nhất, tất cả những gì  ông không thể diễn đạt bằng lời trong cuộc sống thường ngày. Ông biến sở đoản của Jane thành sở trường khi soạn những giai điệu đo ni đóng giày cho một tiếng hát không có nhiều làn hơi, chuyên hát bằng giọng gió thay vì giọng ngực, nốt nhạc càng cao thì cách hát càng mềm mại thanh thoát, một lối diễn đạt nhạy cảm tinh tế, theo nhận xét của ca sĩ kiêm tác giả Alain Chamfort.

Thân phụ của Jane Birkin qua đời đúng vào tang lễ của Gainsbourg

Những thập niên về sau, Jane Birkin tìm cách thoát khỏi tầm ảnh hưởng cũng như cái bóng quá lớn của Gainsbourg. Jane thử sức chuyển sang viết sách, soạn kịch bản, quay phim kể cả bằng tiếng Anh  hay tiếng Pháp. Sau hơn một thập niên hát nhạc Gainsbourg (1969-1991), Jane hợp tác với nhiều nghệ sĩ khác như Alain Souchon, Benjamin Biolay hay gần đây hơn nữa là Étienne Daho để ghi âm nhiều album từ năm 1996 trở đi. Do thấm nhuần cả hai nền văn hóa, Jane Birkin có thể sáng tác thẳng lời bài hát tiếng Pháp chứ không cần phải qua tiếng Anh, thành ra mệnh danh Jane Birkin là nghệ sĩ Anh có tâm hồn Pháp hoặc nghệ sĩ Pháp với văn hóa Anh, thì gọi theo chiều nào cũng đúng. 

Mỗi đời người thường có một số thời khắc định mệnh. Một trong những thời điểm quan trọng nhất là đợt trình diễn của Jane Birkin tại nhà hát Casino de Paris từ giữa tháng 05/1991 đến đầu tháng 06/1991. Thế nhưng, vài tháng trước đợt biểu diễn, hai người đàn ông quan trọng nhất trong đời Jane lại lần lượt từ trần vì chứng đau tim. Người đầu tiên vĩnh viễn ra đi là tác giả Gainsbourg ở tuổi 62, kế theo sau là thân phụ của Jane (ông David Birkin) đột ngột qua đời ở tuổi 70, đúng vào ngày cử hành tang lễ của Gainsbourg. 

Bất chấp mọi lời khuyên, Jane Birkin duy trì đợt trình diễn tại Paris, thay đổi hẳn chương trình biểu diễn khi hát lại một số ca khúc yêu chuộng nhất của người cha (bài ''As time goes by'' trích từ phim Casablanca), đồng thời Jane diiễn lại những giai điệu hay nhất của Gainbourg từ bài ''Chạy trốn  hạnh phúc'' (Fuir le bonheur de peur ….) cho tới ''Đến nói với người ta ra đi'' (Je suis venu te dire que je m’en vais). Ngày vĩnh biệt mối tình ngàn đời lại mở ra môt bước ngoặt mới,  khách hâm mộ tìm thấy nơi Jane Birkin biết bao cảm xúc bồi hồi, nét đẹp thăng hoa từ nỗi mất mát thiệt thòi.