Đối thoại kinh tế với Trung Quốc, thông điệp Liên Âu gửi tới Mỹ
Đăng ngày:
Nghe - 09:29
Hơn ba năm sau đại dịch Covid, Liên Âu vẫn loay hoay đi tìm chiến lược giảm lệ thuộc vào Trung Quốc. Hai tuần sau khi công bố chiến lược công nghiệp, Bruxelles đưa ra khái niệm de risking -giảm thiểu rủi ro trước một quốc gia vừa là « đối tác, một nguồn cạnh tranh và một đối thủ có hệ thống ». Nói dễ hơn làm và có thể là cả Trung Quốc lẫn Liên Hiệp Châu Âu thực ra cùng muốn nhắm tới Hoa Kỳ.
« Trung Quốc vẫn là một địa điểm tiêu thụ lớn hàng của các hãng châu Âu. Thị trường chung của Liên Hiệp Châu Âu là một thị trường sống còn của các nhà sản xuất Trung Quốc. Nếu như vì một lý do này hay một lý do khác, Liên Âu hạn chế hoặc đóng cửa với hàng Trung Quốc, lập tức tăng trưởng của Trung Quốc bị tác động, GDP sụt giảm từ 4 đến 5 điểm và chúng ta biết, đây sẽ là một tai họa ».
Ủy viên châu Âu Thierry Breton, đặc trách về Thị Trường Nội Địa Liên Âu, đã phát biểu như trên hôm 03/04/2023 hai ngày trước khi tổng thống Pháp Emmanuel Macron bắt đầu công du Trung Quốc, và trước cuộc hội đàm tay ba giữa chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, Ursula Von der Leyen, nguyên thủ Pháp Emmanuel Macron và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh. Bruxelles nhắc khéo nước chủ nhà về trọng lượng thương mại của 27 nước thành viên trong khối đối với các doanh nghiệp Trung Quốc.
Kết thúc ba ngày công du Trung Quốc, phái đoàn hơn 50 doanh nhân Pháp tháp tùng ông Macron ra về với nhiều hợp đồng : tập đoàn chế tạo máy bay châu Âu Airbus thông báo mở thêm một nhà máy lắp ráp thứ nhì tại Thiên Tân. Cơ sở mới sẽ bắt đầu hoạt động từ 2025 và cho phép « nhân lên gấp đôi » khả năng sản xuất tại Hoa Lục. Công ty điện lực quốc gia Pháp EDF và CHN Energy cùng SPIC hợp tác trong một dự án lắp đặt quạt chế tạo năng lượng gió trên biển và trên đất liền.
Trong lĩnh vực công nghiệp thực phẩm, đôi bên ký kết tổng cộng 15 hợp đồng cho phép « đẩy mạnh xuất khẩu của Pháp sang Trung Quốc ». Trái với thông lệ, cả phía chính phủ lẫn các doanh nghiệp Pháp không ồn ào thông báo về những thành tích nói trên và đã tránh công bố trị giá các hợp đồng thu hoạch được sau chuyến đi của tổng thống Emmanuel Macron lần này.
Nhà báo Baptiste Fallevoz đài truyền hình France 24 ghi nhận dù từng là đầu tàu thúc đẩy Liên Âu bớt lệ thuộc vào Bắc Kinh, nhưng tựa như đối với thủ tướng Đức, Olaf Scholz hồi mùa thu năm ngoái, kinh tế và thương mại vẫn là một ưu tiên trong đối thoại giữa Emmanuel Macron với Tập Cận Bình :
« Từ 2019 chính tổng thống Macron là người đã thúc đẩy Liên Âu phải có những quy định rõ ràng để giám sát chặt chẽ hơn các khoản đầu tư của Trung Quốc vào Liên Hiệp Châu Âu và tổng thống Pháp đã phải nỗ lực thuyết phục Berlin chia sẻ quan điểm này, bởi Trung Quốc là một thị trường rất quan trọng đối với các doanh nghiệp Đức. Thành thử tôi không nghĩ Emmanuel Macron ngây thơ. Song lần này tổng thống Pháp mời một phái đoàn hơn 50 doanh nhân tháp tùng ông sang Trung Quốc. Dù muốn hay không thì đây cũng là một thị trường lớn, mà các doanh nghiệp Pháp không thể bỏ qua ».
Mùa thu năm ngoái, báo chí Berlin cũng khá kín đáo về những thành tựu kinh tế của các doanh nghiệp Đức sau chuyến viếng thăm Trung Quốc của ông Scholz. Theo giới phân tích, đây là dấu hiệu các nước trong Liên Âu lúng túng trong chiến lược về kinh tế, thương mại và đầu tư với Bắc Kinh.
Ảo tưởng « đàm phán lại » quan hệ với Bắc Kinh ?
Một tuần trước khi đến Bắc Kinh chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, bà Ursula Von der Leyen chủ trương một khối Liên Âu « tự chủ hơn » « mạnh dạn hơn » trước ông khổng lồ Trung Quốc đang xích lại gần với Nga. Với nhiệm kỳ tổng bí thư đảng Cộng Sản thứ ba, ông Tập Cận Bình không còn úp mở về quyết tâm kiến tạo một trật tự thế giới mới đe dọa « đến lợi ích của Liên Âu ». Vào lúc Trung Quốc vừa là « đối tác vừa là một đối thủ cạnh tranh, vừa là một đối thủ có hệ thống » hơn bao giờ hết, Liên Hiệp Châu Âu cần tăng cường khả năng « tự vệ » qua chiến lược mà bà Von der Leyen gọi là de-risking giảm thiểu rủi ro lệ thuộc quá nhiều vào một đối tác. Baptiste Fallevoz giải thích khác biệt giữa chủ trương decoupling của Mỹ với de-risking của Liên Âu
« Mỹ chủ trương tách rời khỏi Trung Quốc có nghĩa là làm thế nào để kinh tế ít bị chi phối nhất, ít lệ thuộc nhất vào những quyết định từ Bắc Kinh. Liên Âu thì theo đuổi mục tiêu giảm thiểu rủi ro đối với Trung Quốc. Qua đó giảm bớt nguy cơ kinh tế của khối này ‘bị động’ vì đối tác Trung Quốc. Cụ thể là giảm thiểu rủi ro trong một số lĩnh vực như đầu tư của Trung Quốc vào Liên Âu, đầu tư của châu Âu tại Hoa Lục với vấn đề chuyển giao công nghệ. Trong chiến lược giảm thiểu rủi ro này bao hàm luôn cả việc giảm nguy cơ các cơ quan nghiên cứu của châu Âu, các chuyên gia châu Âu bị kiểm duyệt, bị trừng phạt. Nói cách khác châu Âu tự vệ, tránh để rơi vào khủng hoảng, trong lúc mà Mỹ thì có những biện pháp mạnh tay hơn ».
Đối tác thương mại số 1 nhưng không có trọng lượng về địa chính trị
Trên đài truyền hình Pháp Đức Arte, chuyên gia Marc Julienne, đặc trách về Trung Quốc Trung Tâm Châu Á thuộc Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp, IFRI nhắc lại mức độ quan trọng về kinh tế giữa Liên Hiệp Châu Âu và Hoa Lục :
« Liên Hiệp Châu Âu là đối tác thương mại số 1 của Trung Quốc, không phải là Mỹ. Từ 2-3 năm trở lại đây Bruxelles định hướng lại chiến lược hành động đối với Trung Quốc và đã quyết định là đàm phán lại với Bắc Kinh trên một số điểm. Chúng ta có thể hiểu rằng, Liên Âu nêu lên vế thương mại để nhắc nhở về trọng lượng của toàn khối đối với Trung Quốc qua đó Bruxelles muốn gia tăng áp lực với Trung Quốc trên vấn đề Ukraina. Châu Âu cũng tỏ rõ lập trường là khác với Mỹ, khối này tránh áp dụng các biện pháp bảo hộ. Bruxelles tiếp tục mở cửa thị trường chung toàn khối, nhưng với một chính sách về thương mại và công nghiệp cứng rắn hơn ».
Tách rời khỏi Trung Quốc : điều không tưởng
Dù vậy không một ai tin rằng, Pháp hay Liên Hiệp Châu Âu dại dột mang lá bài thương mại ra để mặc cả với Bắc Kinh hay chỉ với hy vọng thuyết phục Trung Quốc bỏ rơi nước Nga của Vladimir Putin để chấm dứt chiến tranh Ukraina. Nhà nghiên cứu Marc Julienne :
« Ursula Von der Leyen ngày 01/04/2022 đã nhắc lại trong khuôn khổ đối thoại giữa Liên Âu và Trung Quốc là mỗi ngày tổng trao đổi mậu dịch hai chiều lên tới 2 tỷ euro, trong lúc giao dịch giữa Bắc Kinh với Nga là 300 triệu euro. Đó là những con số hồi mùa xuân năm ngoái. Đây là cách nhắc khéo Trung Quốc rằng về thương mại, kinh tế, Trung Quốc chủ yếu giao dịch với ai ».
Kinh nghiệm cho thấy, châu Âu chỉ mới phụ thuộc vào dầu khí, than đá của Nga, mà đã mất hơn một năm trời vẫn chưa tự chủ được về vấn đề năng lượng. Huống chi là với Trung Quốc khi mà đúng 20 năm trước Bruxelles đã xem Bắc Kinh là « đối tác chiến lược toàn diện ».
Trên thực tế, đối với Liên Hiệp Châu Âu -và kể cả là với Hoa Kỳ, rất khó để chóng « tách rời » hay giảm rủi ro lệ thuộc vào hàng rẻ Trung Quốc. Chuyên gia viện IFRI phân tích :
« Trong một số lĩnh vực, rất khó để tìm nguồn thay thế bởi vì Trung Quốc chiếm một vị trí mang tính sống còn. Trái lại đối với một số khác, thì châu Âu hoàn toàn có thể giảm thiểu mức độ phụ thuộc vào Trung Quốc. Đấy là tất cả mục tiêu mà chiến lược De risking bà Ursula Von der Leyen đã nhắc đến hôm 30/03/2023. Liên Hiệp Châu Âu không thể bỏ tất cả trứng vào một giỏ mà cần đi tìm các nguồn cung cấp khác, cần tìm các đối tác thương mại khác ngoài Trung Quốc. Những giải pháp thay thế có thể đang được đặt ở châu Á, châu Phi ».
Trong bối cảnh đó giới quan sát đưa ra một số nhận định chính như sau về đối thoại giữa châu Âu với Trung Quốc trên địa hạt kinh tế và thương mại. Thứ nhất, sau bài học với Nga và sau kinh nghiệm Covid làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, Liên Âu tìm mọi cách giảm thiểu mức độ phụ thuộc vào chế độ ở Bắc Kinh.
Thứ hai là có lẽ Bắc Kinh và Bruxelles dù « nói chuyện » với nhau về thương mại và kinh tế nhưng cả hai đều chỉ chú trọng đến phản ứng của Hoa Kỳ.
Tương tự như Mỹ, Trung Quốc, chỉ xem Washington mới là đối thủ xứng tầm cỡ với mình. Giáo sư Samuel Furfari trường cao đẳng thương mại Paris phân tích trên tạp chí Conflits (ngày 11/04/2023) : « Về mặt địa chính trị, Trung Quốc không coi Liên Âu là một đối tác có trọng lượng ». Chẳng qua là, ở vào thời điểm đang bị Mỹ bao vây về công nghệ cao, về thương mại, thì các công ty Trung Quốc cần công nghệ của châu Âu, cần một số kỹ thuật của châu Âu như là « bí quyết » chế tạo động cơ máy bay của Airbus chẳng hạn. Ngoài những tính toán thuần túy về kinh tế thì như thường lệ Bắc Kinh ít khi bỏ lỡ cơ hội khai thác những rạn nứt trong khối các nền dân chủ phương Tây, hay áp dụng chính sách « chia để trị » miễn sao có lợi cho mình. Thuyết phục được Liên Hiệp Châu Âu « giữ khoảng cách với Mỹ » về công nghệ chẳng hạn sẽ là một thắng lợi lớn đối với Bắc Kinh.
Còn về phía châu Âu, Bruxelles đang bực mình vì luật chống lạm phát Inflation Reduction Acte -IRA của Mỹ, một công cụ bảo hộ trá hình để Washington thu hút đầu tư nước ngoài và cạnh tranh bất bình đẳng, phá hoại chính sách vực dậy ngành công nghiệp của Liên Hiệp Châu Âu. Bruxelles muốn Nhà Trắng hiểu rằng, Mỹ cần nương nhẹ « đồng minh » châu Âu khi Washington muốn dùng cả đòn kinh tế và thương mại, đầu tư kềm tỏa đối thủ nguy hiểm nhất là Trung Quốc.
Có lẽ cũng vì ý thức được thế trên đe dưới búa giữa hai siêu cường thế giới là Mỹ và Trung Quốc và nhất là trong bối cảnh Washington và Bắc Kinh đang lao vào một cuộc đối đầu về mọi mặt, mà trên đường từ Bắc Kinh trở lại Paris, tổng thống Pháp, Emmanuel Macron đã nhấn mạnh đến sự « tự chủ về mặt chiến lược », tránh để Liên Âu bị lệ thuộc vào « nguyên tắc ngoài lãnh thổ của đồng đô la », Liên Âu phải là « một cực thứ ba giữa Mỹ và Trung Quốc ».
Sau Bắc Kinh, tổng thống Pháp hôm 11/04/2023 tại Amsterdam tiếp tục quảng bá chiến lược « tự chủ kinh tế », để Liên Âu không phụ thuộc vào bất kỳ một đối tác nào trong những lĩnh vực mang tính sống còn đối với an ninh, kinh tế của 27 thành viên.
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký