Nga : Vì sao « Trung đoàn bất tử » không diễn hành năm nay ?

Các báo Pháp ra hôm nay 09/05/2023 quan tâm đến việc Nga tổ chức kỷ niệm ngày chiến thắng phát xít Đức:  Số lượng quân nhân và xe quân sự tham gia duyệt binh tại Matxcơva ít hơn hẳn so với năm ngoái, duyệt binh bị hủy bỏ tại khoảng 20 thành phố. Đặc biệt cuộc diễn hành của « Trung đoàn bất tử » cũng bị hủy. Bakhmut vẫn chưa chiếm được để « lập thành tích chào mừng » ngày 9 tháng Năm, nhưng mạng xã hội tiết lộ về một đơn vị lính kiểng để những thành phần được ưu đãi khoe có tham gia chiến đấu ở Ukraina.

Ảnh tư liệu : Tổng thống Nga Vladimir Putin tham gia cuộc diễn hành « Trung đoàn bất tử » trên Quảng trường Đỏ ngày 09/05/2022. AP - Alexander Zemlianichenko

« Ngày Chiến thắng » buồn tẻ nhất từ nhiều năm

Le Figaro mô tả « Ở Matxcơva, lễ 9 tháng Năm được bảo vệ an ninh cao độ », còn Libération nhận thấy « Tại Nga, "Ngày Chiến thắng" được tổ chức qua loa ». Số lượng quân nhân và xe quân sự tham gia duyệt binh ít hơn hẳn so với năm ngoái.Không có xe tăng hay vũ khí hạng nặng, trừ T-34, không có màn trình diễn của máy bay. Tại Cộng hòa Tuva ở Xibêri, ngựa đã thay thế cho xe tăng.

Lần đầu tiên kể từ mười năm qua, Quảng trường Đỏ bị đóng cửa trong suốt 15 ngày từ 27/04 đến 10/05. Và cũng là lần đầu tiên phóng viên các « quốc gia không thân thiện » (trong đó có Pháp) không được mời tham dự sự kiện. Tại khoảng 20 thành phố biên giới duyệt binh bị hủy bỏ, cũng như tại Crimée. Chính quyền lấy lý do là có nguy cơ « tấn công khủng bố ». Nhiều con đường ở Matxcơva bị phong tỏa, hệ thống định vị GPS bị « trục trặc ».

Đặc biệt cuộc diễn hành của « Trung đoàn bất tử » trên những con đường của các thành phố chính cũng bị hủy. Sáng kiến rất được người Nga ưa thích có từ 2011 và được Nhà nước tranh thủ, cho phép mỗi người được tham gia với tấm ảnh một người thân đã thiệt mạng trong cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại (1941-1945). Nhà chính trị học Abbas Galliamov giải thích, Kremlin sợ rằng « người dân ra đường với bức chân dung của những người vừa bị tử trận ở Ukraina, cho thấy rõ số thiệt hại khổng lồ mà quân đội của Putin phải chịu đựng ».

Kiev mừng Ngày Châu Âu, Matxcơva kỷ niệm thắng Đức quốc xã

La Croix nhận thấy « Ngày 9 tháng Năm, Kiev mừng Ngày Châu Âu, còn Nga mừng chiến thắng Đức quốc xã ».Đó là hai ngày lễ hoàn toàn khác nhau được tổ chức hôm nay ở bên này và bên kia biên giới. Tại Kiev, chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen tham gia Ngày Châu Âu, cho thấy việc Nga xâm lăng quốc gia này là một trắc nghiệm cho sự vững chải của cấu trúc châu Âu. Và tại Matxcơva, kỷ niệm chiến thắng Đức quốc xã là dịp để Vladimir Putin huy động nhân dân chống lại « phương Tây thù địch ».

Chiến tranh đang hiện diện tại trung tâm châu lục chứng tỏ di sản của những người sáng lập Liên Hiệp Châu Âu (EU) cần thiết hơn bao giờ hết, đó là một liên minh dựa trên nguyên tắc thông luật (droit commun) để duy trì hòa bình. Cuộc xâm lăng của Putin đã tạo nên một sức bật mới trên toàn châu Âu - đoàn kết để tài trợ cho Ukraina, viện trợ vũ khí, đón nhận người tị nạn. Sau sự kiện Brexit đáng buồn, các nước cảm thấy cuộc chiến còn đe dọa khái niệm tự do dân chủ của châu Âu.

Chẳng những không bị rạn nứt, mà EU còn được củng cố thêm, với viễn cảnh xác định một chính sách quốc phòng chung. Việc Nga xâm lược còn có thể được coi như một cuộc chiến giữa độc tài và dân chủ. Còn lại vấn đề một chính sách đối ngoại chung không thể tách rời các giá trị đã xây dựng nên châu Âu. Xu hướng phi dân chủ, quá nhấn mạnh đến bản sắc, không tôn trọng Nhà nước pháp quyền đang đe dọa một số nước ngay trong lòng Liên hiệp. Thế nên ý nghĩa khi mừng ngày 9 tháng Năm, là một cộng đồng luật pháp, chứ không chỉ là một cộng đồng địa chính trị.

Putin chưa mất tất cả

Xã luận của Libération mang tựa đề « Ukraina, đêm trước cuộc tiến công » nhận định cuộc chiến truyền thông giữa Nga và Ukraina càng lên cao vào dịp kỷ niệm 9 tháng Năm và trước cuộc tổng phản công đã được chuẩn bị từ nhiều tháng qua.  Ngày 24/02/2022, quân Nga đánh úp Kiev nhưng thất bại phải rút đi sau một loạt tội ác chiến tranh. Khoảng 350.000 quân bị loại khỏi vòng chiến, trong đó 80.000 tử trận, số còn lại bị thương. Nhiều đợt tấn công đã bị đập tan trước sự dũng cảm, lòng yêu nước và óc sáng tạo của người Ukraina, được châu Âu và Hoa Kỳ yểm trợ.

Sau thảm họa quân sự này, Putin chuyển sang thế thủ. Ông ta chưa mất tất cả, và muốn giữ chặt những chiến lợi phẩm. Nga đang chiếm đóng 16 % lãnh thổ của Ukraina, và ngang nhiên sáp nhập bốn vùng phía nam cùng với Crimée vào Liên bang Nga. Quá trình Nga hóa được tiến hành lập tức để không thể đảo ngược tình hình, cộng với việc cưỡng bức đưa sang hàng ngàn trẻ em Ukraina.

Nga tập trung xây dựng các phòng tuyến kiên cố ở miền nam Ukraina, có thể so sánh với tuyến phòng thủ Maginot do Pháp xây từ 1928 đến 1938 để chống xe tăng Đức. Nhưng thời đó, quân Đức quốc xã đã vòng tránh và tuyến Maginot trở thành biểu tượng cho sự sụp đổ của Pháp năm 1940. Matxcơva trông cậy vào một cuộc chiến tiêu hao để bào mòn nguồn lực của Ukraina, hy vọng dư luận châu Âu sẽ mệt mỏi và những thay đổi sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ.

Cuộc chiến truyền thông trong khi chờ đợi phản công

Dù sao đi nữa, Putin cũng có lợi khi kéo dài cuộc chiến càng lâu càng tốt. Trong khi đó, một quốc gia đang tham chiến như Ukraina không thể gia nhập NATO, và không hề có ủy nhiệm nào của Liên Hiệp Quốc để trợ giúp Kiev. Đối với người dân Ukraina, họ phải đấu tranh từng ngày trong cuộc chiến tranh vệ quốc này. Họ rất sáng tạo, như những chiếc xe trượt nước gài chất nổ đã đánh đắm soái hạm Nga ở Hắc Hải. Họ biết rằng cuộc phản công có cái giá của nó, hoặc bất thần tiêu diệt quân Nga, hoặc sa lầy với những trận đánh đẫm máu. Các nhà lãnh đạo Ukraina cân nhắc vấn đề này từ một năm qua.

Các chiến lược gia lớn đều tấn công vào những nơi mà địch quân không hề chờ đợi, với những vũ khí chưa được biết đến và chiến thuật ấn tượng. Chẳng hạn Libération hình dung ra những đội phi cơ tiêm kích và oanh tạc cơ làm tan tành những thành lũy Nga. Trong khi chờ đợi, Ukraina đã gây hoang mang bằng cách phá hủy các kho đạn, kho xăng, tàu chở hàng...khiến quân Nga mất tinh thần. Hôm 06/05, Kiev loan báo đã dùng Patriot bắn hạ được hỏa tiễn siêu thanh Kinjal nổi tiếng mà Putin khoe rằng bất khả chiến bại. Matxcơva đáp trả bằng tuyên bố đã diệt được một hỏa tiễn đạn đạo của Ukraina ở Crimée. Cuộc chiến truyền thông đang gay gắt. 

Đơn vị « lính kiểng » dành cho tầng lớp quyền lực Nga

Về phía Nga, thông tín viên Le Figaro tại Matxcơva cho biết về Kaskad, đơn vị « lính kiểng » của giới tinh hoa Nga để tạo ra hình ảnh « người hùng » chiến trận tại Ukraina. Đơn vị đặc biệt này được « đo ni đóng giày » cho tầng lớp ăn trên ngồi trước, là phương tiện để chịu rất ít rủi ro mà vẫn được tiếng là đi chiến đấu ở Ukraina. Kaskad có khoảng 100 thành viên, hồi tháng Hai đóng gần Vuhledad ở vùng Donbass – theo một phóng sự lúc đó của phóng viên chiến trường thân Nga Semion Pegov. Chỉ mới gần đây, một bức màn bí mật nho nhỏ được vén lên nhờ thông tin trên các kênh Telegram như VchK-OGPU.

Theo đó, người sáng lập Kaskad là Dimitri Sabline, dân biểu đảng Nước Nga Thống Nhất của Putin, để đáp trả cáo buộc là con trai ông ta trốn lính. Đơn vị này giống như một « công ty quân sự tư nhân » kiểu Wagner và nhiều nhóm dân quân mọc lên như nấm sau mưa, chưa hề đăng ký ở bất cứ đâu nhưng lại được sự ủng hộ của Douma và được bộ Quốc Phòng cấp vũ khí. Tuần trước, dân biểu Oleg Golikov khoe với báo Vedomosti là đã phục vụ trong Kaskad, đã từng xâm nhập sâu 50 đến 70 kilomet vào Ukraina để trinh sát, và đơn vị của ông đã phá hủy được Himars cũng như đại pháo M777 của Mỹ.

Tuy nhiên kênh Telegram VchK-OGPU mô tả Kaskad là một trung đoàn « lính kiểng », chuyên nhận « các dân biểu và con cái những viên chức muốn được tiếng là đi chiến đấu nhưng không hề muốn đến gần tiền tuyến ». Kênh « Chúng tôi có thể giải thích » cho biết chủ yếu là các quân nhân chuyên nghiệp chiến đấu, mọi sự đều đã chuẩn bị kỹ càng để khi các dân biểu đến nơi có thể cầm súng bắn. « Tất cả là nhằm quảng cáo, Kaskad là một trong những đơn vị hiếm hoi cùng với Wagner và quân của Kadyrov (Chechnya) hiện diện trên truyền thông ».

Trong một xã hội bị quân sự hóa và « giá trị ái quốc » được nêu cao, tư cách chiến binh là đòn bẩy để thăng tiến, nhất là gần đến kỳ bầu cử địa phương ngày 10/09. Con cái quan chức cũng vậy. Ramzan Kadyrov, thủ lãnh Chechnya, Evgueni Prigojine, ông chủ Wagner hay Serguei Axionov, thống đốc Crimée đều nói rằng con trai họ đã nhập ngũ. Phát ngôn viên điện Kremlin Dimitri Peskov khẳng định con ông đã tham gia Wagner vài tháng, nhưng mạng xã hội nghi ngờ điều này.

Giới trung lưu Matxcơva khủng hoảng vì chiến tranh Ukraina

Đối với người dân Nga, La Croix nhận thấy « Tâm trạng khủng hoảng và hoài nghi nơi tầng lớp trung lưu ». Bốn nhà tâm lý học đã kể lại với nhật báo Pháp về tình trạng các bệnh nhân của họ, hơn một năm sau cuộc tấn công Ukraina.

Điện thoại của bác sĩ Varvara không ngừng reo khi luật mới về động viên vừa được thông qua, cho phép gọi nhập ngũ chỉ bằng thư điện tử, tước đi cơ hội cuối cùng của những người cho đến nay chưa phải ra trận. Chỉ trong ngày hôm đó đã có 30 cuộc gọi. Với chuyên gia tâm lý, người ta phải nói thẳng những gì nghĩ trong đầu. Tại nước Nga mà đa số dân ủng hộ Kremlin, khách hàng của các nhà tâm lý là đại diện cho giới trung lưu mới ở Matxcơva - ở độ tuổi 30, có học vấn cao, tự do trong suy nghĩ và cách sống, chỉ trích chế độ toàn trị của Putin và cuộc chiến của ông ta. Thiểu số này chiếm chưa đầy 5 % dân số, nhưng có đến 20-30 % thường tham khảo các bác sĩ chuyên khoa.

Đối với họ, cú sốc chiến tranh còn kéo dài, hầu hết cảm thấy bất lực và thường có dấu hiệu trầm cảm, nhất là khi phải sống hai mặt ở nhà và nơi làm việc. Nhìn thấy những hình ảnh khủng khiếp của chiến tranh, họ không tránh khỏi mặc cảm tội lỗi và tìm cách thoát khỏi tâm trạng này. Họ được khuyên dùng những phương pháp thường lệ như tập thở, liệu pháp chống stress, tập thể dục…Việc dùng thuốc chống trầm cảm tăng rất mạnh từ một năm qua, nhưng khác với thời Covid, thuốc nhập khẩu từ phương Tây nay rất khó tìm, còn thuốc Nga và Trung Quốc không đủ thay thế.

Công ty Trung Quốc không thoát cấm vận của châu Âu

Cũng liên quan đến Ukraina, Le Figaro và Les Echos cho biết có 7 công ty Trung Quốc đang trong tầm ngắm của châu Âu vì giúp Nga tránh né cấm vận. Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen không đến Kiev với bàn tay không hôm nay. Liên Hiệp Châu Âu vừa hoàn tất gói trừng phạt thứ 11 đối với Nga, đã chuyển cho tất cả thành viên và các đại sứ sẽ thảo luận từ ngày mai.

Ngoài hàng trăm cá nhân và định chế Nga, lần này có cả các công ty Armenia, Uzbekistan, Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống Nhất, Iran, Syria và đặc biệt 7 công ty Trung Quốc. Trong đó có một số đã bị Hoa Kỳ trừng phạt, chẳng hạn 3HC Semiconductors vì cung cấp chip bán dẫn, và King Pai Technology vì bán hệ thống dẫn đường cho hỏa tiễn hành trình. Tất nhiên là Bắc Kinh kịch liệt phản đối, nhưng chắc hẳn biện pháp này sẽ được các nước bật đèn xanh.

Tựa chính báo Pháp

Le Figaro hôm nay quan tâm đến « Bầu cử châu Âu : Macron và Le Pen đều nhắm vào một cuộc song đấu mới ». Cuộc bầu cử Nghị Viện Châu Âu lần này mang đầy đủ tính chất của một « midterm », bầu cử giữa nhiệm kỳ theo kiểu Pháp. Libération nói về chương trình của cánh tả : dù có những bất đồng về căn bản và chiến lược, các phe cực tả, sinh thái, xã hội và cộng sản tìm một sức bật mới, một năm sau khi hình thành liên minh Nupes.

Về kinh tế, Les Echos báo động « Mối đe dọa một cuộc khủng hoảng lịch sử trong ngành địa ốc ». Các công trình xây dựng và việc đặt cọc mua nhà mới đều sút giảm, lãi suất tăng khiến các gia đình do dự. Giới kinh doanh địa ốc và xây dựng đòi hỏi phải có biện pháp khẩn cấp Chính phủ hứa sẽ giải quyết. La Croix chạy tựa « Tinh thần người Nga xuống thấp ». Vladimir Putin muốn lợi dụng ngày 9 tháng Năm kỷ niệm chiến thắng phát-xít Đức để động viên dân chúng đang nghi ngại về cuộc chiến tranh Ukraina.