Tù nhân ở Pháp đi bầu cử như thế nào ?

Từ năm 2019, Pháp cho phép tù nhân có thể bầu cử qua thư, bên cạnh hai hình thức khác đó ủy quyền bầu cử và xin giấy phép ra tù một ngày. Hình thức bỏ phiếu mới cho phép những người bị tạm giữ hoặc bị kết án nhưng vẫn còn quyền công dân tham gia bầu cử dễ dàng hơn. Pháp đã ghi nhận tỷ lệ bầu cử cao kỷ lục của tù nhân trong vòng 1 bầu cử tổng thống 2022.

Nhà tù ở gần Bastia, đảo Corsica, Pháp, 13/04/2022. AFP - PASCAL POCHARD-CASABIANCA

Tại nhà giam Fleury-Merogis, được cho là lớn nhất của Pháp, ban quản lý trại giam bố trí khu vực bỏ phiếu cho các tù nhân, với lá phiếu, thùng bỏ phiếu, rèm che ngăn cách, tạo không gian riêng tư,…, giống như ở các phòng bỏ phiếu ở bên ngoài. Một tù nhân trả lời trên kênh truyền hình Pháp France 24 :

“Tôi thấy họ làm như vậy ở đây thật là tuyệt. Bởi vì nếu ở trong phòng giam, chúng tôi không cảm nhận được không khí bầu cử. Như vậy, chúng tôi có động lực đi bỏ phiếu hơn. Họ cho chúng tôi thấy như là chúng tôi ở bên ngoài, mà không cần phải ra ngoài.”  

Mặc dù không phải nhà tù nào ở Pháp cũng tổ chức như vậy, nhưng số tù nhân đi bỏ phiếu tại vòng một rất cao. 30 % trong số gần 70 000 tù nhân đã tham bầu cử. Gần 14 000 tù nhân đã bỏ phiếu qua thư, 768 người bỏ phiếu qua ủy quyền, 1341 người xin giấy phép ra tù một ngày để đi bầu tổng thống. Đây là những con số kỷ lục so với các kỳ bầu cử trước đó. Vào năm 2021, chỉ có gần 6000 tù nhân đăng ký tham gia bầu cấp vùng.

Các hình thức bỏ phiếu của tù nhân

Không phải tù nhân nào cũng có quyền bỏ phiếu. Những ai đã bị kết án trước tòa theo một bản án ấn định, mất đi quyền công dân, không có quyền bầu cử. Tuy nhiên, những người bị tạm giam hoặc bị kết án nhưng không hoàn toàn bị tước bỏ quyền công dân, có thể bỏ phiếu.  

Ở Pháp, tù nhân có quyền bầu cử từ năm 1994, ngoại trừ trẻ vị thành niên, người nước ngoài và những người bị tước quyền công dân. Trước năm 2019, tù nhân chỉ được bỏ phiếu theo hình thức uỷ quyền hoặc xin giấy phép của thẩm phán ra khỏi tù một ngày. Với hai hình thức này, trong kỳ bầu cử tổng thống vào năm 2017, bộ Tư Pháp cho biết, chỉ có 853 tù nhân bỏ phiếu uỷ quyền, 200 người xin được giấy phép ra ngoài đến điểm bỏ phiếu, chưa đến 500 người tham gia bầu cử lập pháp.  

Khi muốn uỷ quyền bỏ phiếu, tù nhân phải tìm được người đi bầu thay mình và người này có tên trên cùng danh sách bầu cử. Người bị giam giữ phải liên hệ với cơ quan chức năng của nhà tù để xin giấy chứng nhận về việc không thể tự do đi lại và phải được một sĩ quan cảnh sát chứng nhận giấy ủy quyền  

Đối với giấy phép ra ngoài một ngày để đến điểm bỏ phiếu, tù nhân phải xin giấy phép từ thẩm phán phụ trách hồ sơ của mình. Những người bị kết án trên 5 năm tù và chưa thi hành hết một nửa án không được cấp giấy phép này. Ví dụ, những người bị kết án 10 năm tù, phải đợi 5 năm mới có thể đích thân đi bỏ phiếu. Tù nhân có thể đăng ký vào danh sách bầu cử ở bất kỳ điểm bỏ phiếu nào và phải cung cấp bằng chứng về địa chỉ hoặc nơi cư trú cùng với bản cam đoan về địa chỉ, chứng minh công dân và quốc tịch. Le Figaro cho biết thường khó có thể được đáp ứng các điều kiện này, và thông thường, tù nhân tận dụng để về thăm thân.

Năm 2019, trong cuộc cải cách tư pháp, lần đầu tiên hệ thống bỏ phiếu qua thư được đưa vào thử nghiệm, cho phép cử tri đăng ký tham gia kỳ bầu cử châu Âu từ các trại giam. Kết quả cho thấy tỷ lệ tham gia bầu cử tăng. Hình thức bỏ phiếu này chính thức có hiệu lực và được đưa vào văn bản luật pháp vào ngày 29/03/2021.

Không phải tù nhân nào cũng có quyền bỏ phiếu. Những ai đã bị kết án trước tòa theo một bản án ấn định, mất đi quyền công dân, không có quyền bầu cử. Tuy nhiên, những người bị tạm giam hoặc bị kết án nhưng không hoàn toàn bị tước bỏ quyền công dân, có thể bỏ phiếu.  

Quy trình bỏ phiếu trong tù như thế nào ?

Cụ thể, giám đốc trại giam có nghĩa vụ thông báo cho tù nhân về quyền công dân của họ trong vòng 15 ngày kể từ khi bị giam. Đồng thời, nhà tù phải cung cấp các thông tin về bầu cử như truyền đơn, thông tin của các ứng viên trong kỳ bầu cử trước thời gian bỏ phiếu. Tù nhân có quyền đăng ký vào danh sách tham gia bỏ phiếu hoặc sửa đổi danh sách này.

Bỏ phiếu qua thư diễn ra trong tù trước ngày bầu cử chính thức hoặc chậm nhất là một ngày trước đó. Trại giam Réau, ở Seine-et-Marne, tổ chức bỏ phiếu vòng hai của cuộc bầu cử tổng thống vào ngày 22/04 vừa qua, trước hai ngày so với toàn nước Pháp. Để đảm bảo an ninh, các nhóm nhỏ được đưa đến gian bỏ phiếu. Một tù nhân trả lời đài phát thanh Pháp France Inter như sau :

“Mặc dù chúng tôi ở trong tù nhưng chúng tôi cũng rất quan tâm đến bầu cử. Bầu ra ai, đó là những người sẽ có ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng tôi. Chính vì vậy, chúng tôi phải đi bầu và không để người khác quyết định thay chúng tôi.”  

Đối với một tù nhân khác, đây là lần đầu tiên đi bỏ phiếu :  

“Những gì xảy ra ở bên ngoài đều có tác động đến những gì xảy ra ở bên trong này. Các bộ trưởng tương tai, dù là người của Macron hay Le Pen, đều tạo ra những khác biệt nhất định.”

Trước hết, tù nhân phải có tên trong danh sách cử tri. Sau đó, họ phải xuất trình thẻ căn cước cũng như một bản cam đoan về nơi cư trú có đóng dấu của trại giam. Vào ngày bầu cử do trại giam quyết định, lá phiếu và giấy cam đoan phải được bỏ vào trong bì thư có xác nhận danh tính. Tất cả được đặt vào trong bì thư bầu cử và được chuyển cho giám đốc trại giam. Bì thư của 187 cơ sở giam giữ trên toàn nước Pháp được chuyển  tới bộ Tư Pháp, Place Vendome, quận 1 ở Paris. Các lá phiếu được kiểm tại đây và tính chung với phiếu bầu của cư dân quận này.

Ứng viên của những kẻ phạm tội ?

Tại vòng một của kỳ bầu cử tổng thống 2022, Le Monde cho biết, lần đầu tiên, kết quả bỏ phiếu tại quận 1 giàu có của Paris bị chao đảo do số phiếu bầu qua thư của tù nhân. Ứng viên cực tả Jean-Luc Melenchon dẫn đầu với gần 50 %, dẫn trước Marine Le Pen (20,28%) và Emmanuel Macron (18,63%).  

(Thông thường số người đăng ký tại một điểm bầu cử chỉ lên đến 2000, nhưng do tập trung số phiếu của tất cả cơ sở giam giữ toàn nước Pháp, điểm bỏ phiếu ở Place de Vendome là điểm lớn nhất ở Pháp hơn 13 000 người, kết quả thường ra chậm hơn)

Về xu hướng bầu cử, theo Le Monde, đối với những người thường xuyên tiếp xúc với tù nhân như quản giáo và giám đốc trại giam, những người bị giam giữ thường không có tư tưởng tiến bộ (progressiste) mà là những người bảo thủ.

Một giám đốc trại giam thuật lại rằng có tù nhân đã thề rằng sẽ không bao giờ bầu cho François Hollande nữa sau khi vị cựu tổng thống Pháp thông qua luật hôn nhân đồng tính và chống lại các giá trị suy đồi của phương Tây. Tại một nhà tù mà Hồi Giáo là đức tin của nhiều người bị giam giữ, thường họ sẽ chọn các ứng viên ủng hộ đeo khăn trùm đầu hoặc sử dụng thịt halal. Đây là lý do tại sao nhiều người đã bầu cho Melenchon. Ứng viên cực tả bảo vệ các tín ngưỡng của Hồi Giáo.  

Một số người cho rằng nếu tập trung tất cả phiếu bầu của tù nhân tại một khu vực duy nhất, như vậy thì người được đạt số phiếu cao nhất bị suy luận là ứng viên của kẻ phạm tội, ví dụ như trường hợp chiến thắng của Melenchon tại quận 1 ở Paris. Đây có thể được xem như là một bất cập của việc bầu qua thư mặc dù hình thức này tạo điều kiện cho nhiều tù nhân tham gia bầu cử, nhất là đối với những người bị tước quyền tham gia vào đời sống xã hội.  

Vào kỳ bầu cử lập pháp diễn ra vào tháng 6/2022. Những phiếu bầu qua thư sẽ được phân cấp, gửi các bì thư đến cơ quan kiểm phiếu tại địa phương, thay vì gửi đến bộ Tư Pháp như trước đây. Lá phiếu sẽ được tính ở địa phương đó.