Xứ Isan: Giao lộ văn hóa Việt – Miên – Lào - Thái

Miền Đông Bắc Thái Lan, được biết đến dưới tên gọi là vùng Isan, là một trong những khu vực năng động nhất nước về văn hóa. Tuy ít được khách du lịch biết đến như miền Bắc hay miền Nam Thái Lan, nhưng vùng này có một lịch sử phong phú, vì từ bao lâu nay đã trở thành một giao lộ của các luồng cư dân qua lại giữa Thái Lan, Lào, Cam Bốt và Việt Nam.

Cầu hữu nghị qua sông Mêkông, nối liền thành phố Nakhon Phanom, nơi có đông dân Việt sinh sống và tỉnh Khamouane của Lào RFI/Arnaud Dubus

Arnaud Dubus, thông tín viên trong khu vực của RFI, vừa dọc ngang vùng này trong nhiều tuần lễ để tìm hiểu thêm về đặc thù văn hóa nơi còn ít được biết đến, nhưng rất đáng khám phá này.

RFI : Thân chào Arnaud, trước tiên hết, xin anh cho biết vì sao xứ Isan rất đáng khám phá ?

Arnaud Dubus : Như chị vừa nói, vùng này có một lịch sử đặc biệt phong phú. Ngay từ thế kỷ thứ chín, người Khmer đã đến định cư tại nơi này, và đến thế kỷ thứ mười hai, xứ Isan trở thành một phần của đế chế Angkor. Sau đó, qua thế kỷ XVIII và XIX, đến lượt người Lào sang sinh sống ở đây. Nhiều người trong số họ là những tù binh chiến tranh được do Quốc vương Xiêm La (tên Thái Lan trước đây) mang về. Hiện nay, người Lào chiếm đa số trong các cư dân sống tại Isan. Ngoài ra, còn có một cộng đồng quan trọng người Việt trong vùng Nakhon Phanom và Sakhon Nakhon.

Quá khứ như kể trên đã biến vùng này thành một nơi hết sức đa dạng và hấp dẫn về mặt văn hóa. Dân chúng sử dụng rất nhiều phương ngữ, một số rất gần với tiếng Lào, một số khác lại gần với tiếng Khmer. Văn hóa dân gian của khu vực, về mặt âm nhạc, múa hát, lễ hội hay nghi thức thờ cúng, rất sống động và đầy màu sắc.

Tại xứ Isan, có một sự vô tư, một niềm say mê cuộc sống ít thấy ở các vùng khác của Thái Lan.

RFI : Anh có thể cho biết thêm chi tiết về cộng đồng người Việt mà anh vừa nói tới ?

Arnaud Dubus : Một cộng đồng người Việt đã định cư gần thành phố Nakhon Phanom, bên bờ sông Mêkông. Những người Việt nhập cư đó đã xây dựng một ngôi làng đặt tên là Baan Na Jok, mà ta có thể ghé thăm. Hầu như tất cả cư dân vẫn tiếp tục nói tiếng Việt, lẽ dĩ nhiên là song song với tiếng Thái.

Làng Baan Na Jok với nhiều ngôi nhà lớn bằng gỗ, đã được bảo quản tốt. Nó có thể cho ta một ý niệm về cuộc sống nông thôn ở miền Đông Bắc này vào đầu thế kỷ XX. Ông Hồ Chí Minh đã sống ở đó trong những năm 1920, có lẽ là vào khoảng thời gian giữa năm 1927 và 1928., khi ông xây dựng phong trào dân tộc chống thực dân Pháp. Các tài liệu phân phát tại địa phương này cho biết là ông Hồ Chí Minh đã sống ở đây trong bảy năm - từ 1923 đến 1930 - nhưng chi tiết đó có vẻ không đáng tin cậy lắm .

Dẫu sao thì ngôi nhà nơi ông sinh sống đã được bảo tồn, và dân làng Baan Na Jok có nhiều chuyện để kể về Bác Hồ, mà theo lời họ nói, thích câu cá và làm vườn. Trong làng có một nhà bảo tàng nhỏ được chính phủ Việt Nam tài trợ.

RFI : Anh đã bỏ hai tuần lễ để khám phá vùng Isan. Đâu là những nơi đã gây ấn tượng mạnh nhất cho anh ?

Arnaud Dubus : Chúng tôi đã đến huyện Chong Chom, gần biên giới Cam Bốt, để tham dự một ngày hội làng rất lớn. Lễ hội diễn ra trong một bầu không khí dễ thương và náo nhiệt, giống như không khí một hội chợ giải trí ở Pháp. Những người dân làng đã rất ngạc nhiên khi thấy người châu Âu, nhưng họ tỏ ra rất hiếu khách.

Sinh hoạt chủ yếu của buổi tối ngày hội làng đó là một loạt các trận đấu võ Muay Thái. Bầu không khí rất cuồng nhiệt : trong hiệp đấu, mỗi cú đấm, mỗi cú đá, đều được ca ngợi với tiếng hò hét từ đám đông. Một số võ sĩ chỉ mới sáu hoặc bảy tuổi, nhưng đã thi đấu chẳng khác gì dân chuyên nghiệp.

Một kinh nghiệm đáng nhớ khác là chuyến ghé thăm làng Baan Tha Klang ở tỉnh Surin. Trong làng này, mỗi gia đình đều có một hoặc hai con voi được buộc vào một trong những cái cột nhà, tương tự như người ta buộc một con trâu. Đây là những hộ gia đình người quản tượng, hầu hết thuộc dân tộc Suai, một sắc tộc cư ngụ tại miền Đông Bắc Thái Lan từ trước lúc người Khmer đến định cư trong thế kỷ thứ chín.

RFI : Anh cũng có nói đến các nghi thức thờ cúng. Ở vùng Đông Bắc Thái Lan, các nghi thức đó có gì là đặc biệt ?

Arnaud Dubus : Có một truyền thống mạnh mẽ của những tu sĩ được gọi là nhà sư sống trong rừng, tức là các tu sĩ Phật giáo không sống trong chùa, mà rút vào rừng hay trong các hang động để tu. Mặc dù phần lớn rừng đã biến mất, những truyền thống này vẫn tiếp tục, đặc biệt là xung quanh thành phố Ubol Ratchathani.

Một đặc điểm khác là trong vùng này có một sự hòa quyện mạnh mẽ giữa Phật giáo và loại tín ngưỡng thờ vạn vật. Tôi đã gặp một số nhà sư vừa là tu sĩ, vừa là đồng cốt, thầy bói hoặc thầy pháp. Họ ban phát bùa hộ mệnh để ngăn đạn hay dao, giúp tín đồ trục đuổi tà ma và đọc thần chú, thường bằng một ngôn ngữ pha trộn tiếng Khmer và Pali. Trên nguyên tắc, các nghi thức phi Phật giáo này bị giới lãnh đạo Phật giáo Thái Lan nghiêm cấm, nhưng chúng vẫn tiếp tục tồn tại trong những ngôi làng nhỏ miền Đông Bắc.