70 năm ngày khai sinh dòng nhạc ''Rock and Roll''

Cách đây 7 thập niên, vào ngày 12/04/1954, Bill Haley và nhóm Sao Băng bước vào phòng thu để ghi âm nhạc phẩm "Rock around the Clock". Tuy không ăn khách ngay vào lúc phát hành, nhưng bài hát sau đó lại trở thành bản nhạc Rock đầu tiên trong lịch sử. Đĩa đơn của Bill Haley & HisComets chỉ thực sự thành công một năm sau đó, thay đổi cục diện thế giới qua việc phổ biến một thể loại âm nhạc mới : ''Rock & Roll'' ( hay ''Rock'n'Roll'' ).

Elvis Presley, người được mệnh danh là ''ông hoàng nhạc Rock''. © Gary Null/NBC/NBCU Photo Bank via Getty Images

Một nhịp điệu lôi cuốn hấp dẫn, chỉ cần nghe qua khúc dạo đầu là giới trẻ muốn bước ra sàn nhảy. Nhịp điệu ''Rock & Roll'' ngày nay tưởng chừng như đã lỗi thời, nhưng vào lúc ấy (đầu những năm 1950) lại có tác dụng của một làn sóng mới. Trên các kênh phát thanh và đài truyền hình, phong trào nhạc "Rock & Roll" thực sự đổ ập vào nước Mỹ, rồi nhanh chóng chinh phục cả thế giới.

Theo định nghĩa của giới phê bình, nhạc Rock & Roll đầu tiên hết là tiếng nói của cả một thế hệ. Thời hậu chiến đồng nghĩa với thế hệ baby boom. Trong giai đoạn 1946-1964, số trẻ sơ sinh trên thế giới tăng vọt ngay sau Thế chiến thứ hai. Sau những năm tháng kinh hoàng, giới trẻ thời hậu chiến chỉ khao khát tự do hòa bình, yêu cuồng sống vội, vì đâu ai biết ngày mai sẽ ra sao, khác hẳn so với thế hệ cha chú và những người lớn tuổi. Âm nhạc chính là một trong những phương tiện diễn đạt khát vọng, giải tỏa dồn nén. Nhạc "Rock & Roll" thu hút giới trẻ, vì chủ yếu nói về những điều mà họ quan tâm, không xa vời và không quá tầm tay với.

Từ Bill Haley đến ông hoàng Elvis Presley

Nhạc phẩm ''Rock around the Clock'' được phát hành vào tháng 05/1954, nhưng chỉ thực sự ăn khách đúng một năm sau, khi được chọn làm nhạc nền cho bộ phim ''Blackboard Jungle'' (tựa tiếng Pháp là Graine de Violence / Mầm mống bạo lực). Bộ phim của đạo diễn Richard Brooks với nam diễn viên Glenn Ford trong vai chính đề cập đến mối quan hệ xung khắc giữa một giáo viên dạy nghề và giới học sinh cứng đầu khó bảo. Xung đột nảy sinh giữa hai thế hệ do chênh lệch trong cách suy nghĩ, trở thành chủ đề chính của bộ phim và tạo thêm tiếng vang cho dòng nhạc Rock & Roll vừa chào đời. Nhờ bộ phim này, bản nhạc của Bill Haley và nhóm Sao Băng đã giành lấy hạng đầu thị trường Hoa Kỳ trong 8 tuần liên tục. Theo giới chuyên gia, bản nhạc này đánh dấu thời kỳ bùng phát của một thể loại âm nhạc mới. Nhạc phẩm ''Rock around the Clock'' được xem như là đĩa đơn chính thức đầu tiên trong lịch sử Rock & Roll.

Thế còn Elvis Presley nổi danh cùng thời thì sao ? Giới hâm mộ Elvis, còn được mệnh danh là ''The King'', cho rằng thần tượng của họ đã nổi tiếng từ năm 1954, ngay trước khi bản nhạc ''Rock around the Clock'' của Bill Haley đứng đầu bảng xếp hạng. Thật vậy, Elvis Presley đã ghi âm tại phòng thu Sun Studio tại thành phố Memphis vào ngày 05/07 năm 1954. Vào lúc bấy giờ, Elvis ghi âm lại một phiên bản phóng tác của bài ''That's all right (Mama)'' của nghệ sĩ kiêm tay đàn nhạc blues Arthur Crudup. Bản ghi âm của Elvis được phát hành ngay giữa mùa hè (cuối tháng 07/1954), và sự thành công của bài hát được nhiều người cho là nền tảng thực thụ khai sinh dòng nhạc Rock & Roll.

Về mặt sự nghiệp và uy tín, Elvis Presley thành công hơn Bill Haley nhiều, đến mức Elvis thường được mệnh danh là ''ông hoàng nhạc Rock''. Elvis chẳng những thành công vượt bậc về các giải thưởng âm nhạc, mà còn lập kỷ lục số bán với hơn 120 triệu album trên toàn thế giới. Dĩ nhiên Elvis được công nhận là nghệ sĩ nổi tiếng nhất trong thể loại này và xa hơn nữa, ông hoàng nhạc rock (cũng như James Dean) trở thành một trong những biểu tượng chính của dòng văn hóa đại chúng thế kỷ XX.

Nói như vậy, ai là người khai sinh ''Rock & Roll'' : Bill Haley hay là Elvis Presley ? Trên thực tế, dòng nhạc này không ra đời trong một sớm một chiều, mà cũng không thể thu gọn trong một bài hát duy nhất. Trước hai nhạc phẩm ''Rock around the Clock'' và ''That's all right (Mama)'', đã có một số bài hát được soạn theo kiểu nhạc Rock, những nhịp điệu dồn dập theo tiếng đàn ghi ta hấp dẫn.

Vào năm 1951, Jackie Brenston đã phát hành đĩa đơn ''Rocket 88'', được một số nhà phê binh coi là một trong những bản nhạc Rock đầu tiên. Trên bản ghi âm này, lần đầu tiên xuất hiện một tay đàn ghi ta trẻ tuổi tên là Ike Turner. Trước khi nổi danh nhờ đi biểu diễn cùng với vợ là Tina Turner, Ike Turner là người đồng sáng tác với Jackie Brenston bản nhạc ''Rocket 88''. Trước đó nữa, thuật ngữ ''Rock & Roll'' từng xuất hiện vào đầu những năm 1950, trong chương trình phát thanh ''Moondog's Rock anh Roll Party'' của nhà sản xuất Alan Freed. Một các nhanh chóng, thuật ngữ này trở nên phổ biến và thường được dùng để phân biệt "Rock & Roll" của nghệ sĩ da trắng với dòng nhạc "Rythm & Blues" của giới nhạc sĩ da đen.

Nhạc Rock hấp thụ ảnh hưởng của nhạc Blues

Có thể nói "Rock & Roll" đã lấy cảm hứng rất nhiều từ dòng nhạc "Rythm & Blues" trong cách dùng ba hợp âm, cấu trúc 12 nhịp. Quan trọng hơn nữa là các tác giả "Rythm & Blues" không ngại đề cập đến các chủ đề cấm kỵ thời bấy giờ, như đam mê dục vọng hay tính khuynh đảo trật tự xã hội, nói chung là những đề tài khiêu khích, ''chọc giận'' những người có tư tưởng bảo thủ. Về điểm này, thiên tài nhạc blues MuddyWaters từng tóm tắt rất hay trong một sáng tác của ông : ''The Blues had a Baby and they named it Rock and Roll'' có nghĩa là nhạc Blues sinh một đứa con và đặt tên con là Rock and Roll.

Trong mắt của nhiều nhà phê bình, ''Rock & Roll'' đứng ở một ngã tư văn hóa, một thể loại dung hòa nhiều phong cách âm nhạc, có cả nhạc đồng quê (Country) và dân ca (Folk) của người Mỹ da trắng với nhạc Blues của người Mỹ da đen. Có thể nói là ''Rock & Rock'' có cả hai dòng máu, nhưng mãi đến cuối những năm 1960, người ta mới thấy xuất hiện một ban nhạc gồm cả hai màu da, cùng chơi nhạc với nhau trên sân khấu (nhóm BookerT and the MG's)

Elvis là ''ông hoàng nhạc Rock'', ít có ai chối cãi điều này. Tuy nhiên, người chơi nhạc Rock & Roll giỏi nhất lại là một nhạc sĩ da đen. Nhạc sĩ Chuck Berry đã tạo ra những nét tiêu biểu nhất cho thể loại này, từ những đoạn nhạc mở đầu dễ nhận ra, cho tới các đoạn ghi ta solo trong phần chuyển tiếp, Chuck Berry đã giúp định hình thể loại này, để cho hàng hậu bối tha hồ mà phá vỡ cấu trúc, đập nát khuôn thước.

Sinh thời, John Lennon (thành viên nhóm The Beatles) rất ngưỡng mộ hai người, trong đó có Elton John với cách dùng hợp âm phức điệu mỗi khi soạn nhạc và nhờ vậy các bản nhạc của Elton John trong thời sung mãn nhất, những năm 1970, luôn có cấu trúc tinh tế, nhịp hoán đổi tài tình và ít lặp đi lặp lại. Nhưng quan trọng hơn nữa trong mắt của John Lennon là nhạc sĩ Chuck Berry, tài nghệ chơi đàn của ông đã ảnh hưởng đến nhiều thế hệ sau này chơi ghi ta sáu dây.

Vì vậy nhiều nhạc sĩ ghi ta thường bày tỏ lòng kính trọng đối với bậc tiền bối, và theo John Lennon, nếu phải dùng một danh xưng khác để thay thế cho chữ ''Rock & Roll'', thì tên gọi ấy sẽ là ''Chuck Berry'', không hơn không kém. Bảy thập niên sau ngày ra đời, dòng nhạc Rock & Roll đã tạo ra một nền văn hóa hẳn hoi, một tư duy cùng với một lối sống, trước khi sáp nhập dòng chính để trở thành một trong những biểu tượng xã hội quan trọng nhất thế kỷ XX.

Thế hệ nghệ sĩ tiên phong nhạc Blues đã mở đường cho các lớp đi sau. Hầu như mỗi thời kỳ sau những năm 1950 đều có xuất hiện những bậc kỳ tài trong làng nhạc Rock như Little Richard, Eddie Cochran hay Buddy Holly ….. Thế hệ đi sau nữa có nhiều tài năng đến nỗi không thể kể hết được, nhưng giới hâm mộ vẫn mê cách vuốt dây để tạo ra âm thanh của riêng mình như ngón đàn của Eric Clapton, David Gilmour, Jeff Beck, Ry Cooder, Keith Richards, Mark Knopfler, Chris Rea, Jimmy Page …

Dù qua đời quá sớm, nhưng huyền thoại Jimy Hendrix trong cách chơi ghi ta điện đầy ngẫu hứng phiêu diêu đã tạo được thế đối trọng với cách chơi kinh điển dù bài bản hơn của Hank Marvin (tay đàn chính của nhóm The Shadows). Mỗi người một nét, nhưng họ đã giúp hình thành trường phái của những ''ngón thần sầu'', luôn thả hứng tung hoành trong những khúc độc tấu, từ đây cho đến muôn đời sau.