Vì sao người Việt tại Mỹ có lợi tức và học vấn thấp hơn dân châu Á khác?

Trong số 6 cộng đồng gốc châu Á đông dân nhất tại Mỹ, người Việt Nam có "tỷ lệ thất nghiệp cao nhất, thu nhập thấp nhất và học vấn ít nhất ". Nhận định trên đây trong một công trình nghiên cứu được trường Đại học Brown có uy tín tại Mỹ công bố ngày 26/06/2013 có thể gây bất bình và sửng sốt cho người Việt. Tuy nhiên, thực tế trên có thể được giải thích từ nguồn gốc xuất thân là người tỵ nạn của đại đa số người Việt tại Mỹ.

Người châu Á, nhóm di dân lớn nhất tại Hoa Kỳ. Justin Sullivan/Getty Images/AFP

Trong công trình nghiên cứu mang tựa đề « Separate but Equal : Asian Nationalities in the U.S. (Biệt lập nhưng ngang hàng : Các sắc dân châu Á tại Hoa Kỳ), hai tác giả John R.Logan và Weiwei Zhang thuộc khoa Xã hội học, Đại học Brown University, đã khảo sát 6 cộng đồng gốc châu Á có hơn một triệu dân tại Mỹ : Ấn Độ, Nhật Bản, Philippines, Triều Tiên, Trung Hoa và Việt Nam.

Dựa trên các dữ liệu thống kê từ các cuộc điều tra dân số của chính quyền Mỹ tại ba thời điểm 1990, 2000 và 2010, bài nghiên cứu đã xem xét và so sánh sự phát triển cũng như các đặc điểm về mặt xã hội và kinh tế của từng nhóm người châu Á nói trên. Công trình đã đi đến hai kết luận chính :

Trước hết là ngoại trừ người Nhật, tất cả năm sắc dân châu Á còn lại thường sống tập trung trong những khu tách biệt với người Mỹ da trắng. Ngoài ra, toàn bộ sáu cộng đồng gốc châu Á này đều có mức sống ngang bằng, thậm chí còn cao hơn người Mỹ da trắng.

Riêng về người Việt, bản nghiên cứu cho thấy là vào năm 2010, số dân Việt Nam tại Mỹ lên đến 1.737.433 người, tăng gần gấp ba so với số 614.547 người của năm 1990. Đông dân nhất vẫn là cộng đồng người Hoa - hơn 4 triệu người - theo sau là người Philippines (hơn 3,4 triệu) và người Ấn (3,1 triệu). Đông gần bằng người Việt là dân Hàn Quốc (1,7 triệu), và người Nhật (1,3 triệu).

Về nơi cư trú, dĩ nhiên là cộng đồng người Việt sống đông đảo nhất tại hai tiểu bang California (647.589 người), và Texas (227.968 người). Đứng phía sau, nhưng rất xa, là bang Washington (75.843 người), Florida (65.772 người), Virginia (59.984)…

Thu nhập ít nhất

Yếu tố gây ngạc nhiên nhất là các dữ liệu kinh tế xã hội, theo đó các nhóm châu Á nói chung đều có những chỉ số tương đương – thậm chí tốt hơn - so với cộng đồng người Mỹ da trắng, và như vậy là cao hơn người Mỹ da đen hay người Mỹ gốc châu Mỹ La Tinh (Hispanics). Tuy vậy, trong số 6 cộng đồng châu Á được xem xét, người Việt lại bị xếp vào diện yếu thế nhất, cả về kinh tế lẫn học vấn.

Về kinh tế chẳng hạn, tỷ lệ người không có công ăn việc làm trong cộng đồng người Việt cao nhất, lên đến 10,6% năm 2010, trong lúc các cộng đồng còn lại chỉ bị từ 4,7% (Nhật) cho đến 8,4% (Triều Tiên).

Thu nhập bình quân hàng năm của một hộ gia đình người Việt cũng thuộc loại thấp nhất, với mức 52.830 đô la, chỉ hơn được người Triều Tiên (50.000 đô la) nhưng thua xa 4 cộng đồng còn lại.

Sự yếu kém về kinh tế còn thể hiện qua tỷ lệ 1,8% người Việt nhận trợ cấp xã hội của chính phủ, cao nhất trong số 6 nhóm châu Á, cho dù đã giảm rất đáng kể từ mức 10,7% (năm 1990), hay 4,3% (năm 2000).

Thứ hạng thấp nhất về mặt « học vấn »

Điều có thể gây băn khoăn nhiều nhất tuy nhiên không phải là các chỉ số kinh tế, xã hội như trên, mà lại là thứ hạng thấp nhất của cộng đồng người Việt về phương diện « học vấn » – tính theo số năm học trong trường. Với số năm học bình quân 11,8 năm vào năm 2010, người Việt còn thua cả người Hoa (13,9 năm), người Philippines (14,1 năm) và thua xa người Ấn (15,5 năm).

Điểm đáng buồn là về mặt « học vấn », người Việt Nam là cộng đồng châu Á duy nhất có trình độ thấp hơn người Mỹ da trắng (13,6 năm), trong khi năm nhóm còn lại đều cao hơn.

Tình trạng yếu kém của cộng đồng người Việt tại Mỹ trong tương quan với các nhóm châu Á chủ chốt khác có thể được giải thích ra sao, giá trị của bản nghiên cứu vừa được Đại học Brown công bố như thế nào ? Đó là những câu hỏi mà RFI đã đặt cho ông Ngô Nhân Dụng, bình luận gia báo Người Việt tại California (Hoa Kỳ).

24:12

Ô.Ngô Nhân Dụng-California

Nghiên cứu tiến xa hơn các công trình khác

Phần lớn các nghiên cứu trước đây gộp chung những người Á châu, hai tác giả này muốn phân biệt là trong số người Á châu, có những nhóm khác nhau…

Riêng đối với người Việt, điểm đặc biệt là người Việt thuộc loại lợi tức thấp nhất, trình độ học vấn thấp nhất so với những người châu Á khác ở trong nhóm 6 nước. Đây có lẽ là điều hơi ngạc nhiên nếu ta quan sát bề ngoài sự thành công của người Việt trên đất Mỹ, cũng như sự thành công về học vấn của trẻ em người Việt tại Mỹ...

Mang lại gì mới cho việc hiểu biết thêm về cộng đồng người Việt tại Mỹ ?

Người Việt có rất nhiều điểm tương đồng so với các giống dân Á châu khác.

- Nói chung, tất cả những người Á châu có mức sống cao hơn những cộng đồng di dân khác, và hai nhóm thiểu số là người da đen và người Hispanics (tức là gốc từ Mỹ La Tinh)… So với nhóm người Mỹ da đen và người Hispanics, người gốc Á châu nói chung có thể nói là có đời sống khá giả, trình độ học vấn hơn hẳn ; còn so với người Mỹ da trắng – tức là gốc Âu châu – thì có thể nói là ngang bằng hoặc là hơn về phương diện lợi tức cũng như học vấn…

- Một điểm giống nhau nữa là tất cả các nhóm dân thiểu số ở Mỹ đều hay tìm cách sống tụ tập lại sống gần nhau. Người Việt cũng như người Hàn, người Trung Hoa, thường sống chung trong những khu đông người đồng chủng, đồng tiếng nói với mình. Chỉ có người Nhật Bản là sống rải rác hơn, có lẽ vì họ đã sang nước Mỹ sớm nhất.

- Phần lớn những người Nhật sang Mỹ từ thế kỷ 18, 19 để làm công nhân, rồi sau đó, số người Nhật di cư giảm bớt đi, thành ra trong tất cả các nhóm dân Á châu, người Nhật là cộng đồng có số thành viên sinh trưởng ngoài nước Mỹ rất thấp – 35% năm 1990, 40% năm 2010. Một trong những lý do khiến cho số người sinh trưởng ở Nhật ít là vì có một thời gian, nước Mỹ hạn chế, không nhận di dân người Nhật. Trong lúc đó, người Việt và người Hàn khác hẳn : 80% sinh trưởng ở quê hương mình rồi di cư sang Mỹ.

Các yếu tố đáng chú ý nhất nơi cộng đồng người Việt

Điểm đáng chú ý nhất là tình trạng người Việt Nam so sánh với 5 sắc dân kia thì lại có lợi tức trung bình thấp nhất, cũng như là trình độ học vấn – tức là số năm đã đi học – thấp nhất. Tại Mỹ, khi làm thống kê, về học vấn, họ không hỏi đến bằng cấp, mà chỉ hỏi « đi học chính thức ở trường bao nhiêu năm ». Trên bình diện này, người Việt thuộc loại thấp nhất.

Ngược lại, cộng đồng giầu nhất, lợi tức cao nhất và có số năm học nhiều nhất là di dân gốc Ấn Độ, với các số liệu còn cao hơn cả người Mỹ da trắng. Trung bình người Ấn ở Mỹ có số năm đi học khoảng từ 15 đến 16 năm, tức ít nhất có một bằng Đại học. Người Ấn Độ cũng là giống dân có lợi tức cao nhất, bình quân một năm là 89.000 đô la, cao hơn cả mức bình quân của người Mỹ da trắng (khoảng 54.000 đô la)…

Ngoài ra, người ta còn ghi nhận : Tỷ lệ cao của người Việt tại Mỹ sống nhờ trợ cấp xã hội, chương trình y tế của chính phủ, cao hơn cả người Mỹ da trắng. Điều đáng ngạc nhiên là tỷ lệ này lại thấp nơi các cộng đồng châu Á khác, so với người Mỹ da trắng.

Vì sao người Việt lại thuộc diện yếu kém hơn các nhóm châu Á khác ?

Các tác giả cũng đã giải thích về tình trạng vì sao người Việt không chỉ sống nhờ trợ cấp xã hội nhiều hơn, mà cả có số năm học ít hơn và lợi tức thấp hơn.

Nói chung, cả ba yếu tố được đều được quy vào chung một nguyên nhân : Người Việt là người tỵ nạn chính trị. Nhìn lại năm cộng đồng kia, họ đều sang Mỹ sống với tính cách di dân, chứ không phải là người tỵ nạn. Còn đại đa số người Việt Nam, có thể nói là hầu hết, đều là người tỵ nạn.

Người di dân với người tỵ nạn khác nhau về tài sản và lợi tức

Khác biệt giữa người di dân với người tỵ nạn trước hết là về tài sản và lợi tức : Người di dân đi trong một kế hoạch có chuẩn bị, và khi đến xứ mới, họ có vốn liếng để bắt đầu lại cuộc đời, họ có nghề nghiệp mà họ biết trước là có thể được sử dụng ở đất mới…

Ngay cả khi chọn di dân một cách bình thường, nước Mỹ chỉ ưu tiên cho những người làm những nghề mà nước Mỹ đang thiếu, ví dụ như có thời chuyên viên về y tế (bác sĩ, dược sĩ, nhất là y tá), được sang Mỹ dễ dàng hơn. Do đó khi đến Mỹ, những người này rất dễ kiếm việc, vì đáp ứng đúng những nhu cầu về nhân dụng của nước Mỹ.

Điều khiến họ đáp ứng được, đó là vì họ đã được huấn luyện, được đi học, thành ra những người tốt nghiệp đại học được nước Mỹ nhận vô đông hơn là những lao động thuần túy, không có nghề nghiệp hoặc chuyên môn rõ ràng.

Người di dân khi sang Mỹ được chuẩn bị kỹ, người tỵ nạn thì không

Những người di dân khi sang Mỹ đã được chuẩn bị rất kỹ, còn những người tỵ nạn thì khác hẳn.

Người tỵ nạn là thuyền nhân sang nước Mỹ, khi ra đi có khi chỉ có hai bàn tay trắng, hoặc là tài sản đã bị mất hết, hay là đi đường bị cướp cũng mất hết, thành ra đến nước Mỹ, họ là những người nghèo, lợi tức thấp.

Mặt khác, người tỵ nạn vốn không có ý định di cư, họ bị bắt buộc phải di cư để chạy trốn chế độ Cộng sản mà họ không thích, thành ra họ không chuẩn bị đi học nghề gì để khi sang Mỹ sinh sống cho phù hợp.

Khi đến Mỹ, số người có thể đi làm ngay rất là ít, tìm được việc rất khó, có người mất cả năm trời mới có việc, trong thời gian chờ tìm được việc, họ phải sống nhờ trợ cấp xã hội.

Nhiều người Việt Nam sang Mỹ ở độ tuổi khá cao

Một thanh niên sang đến Mỹ, không làm việc này thì cũng làm được việc khác rất nhanh chóng. Còn những người Việt Nam sang đây, ngay cả trong những chương trình đoàn tụ gia đình sau này, phần đông là những người lớn tuổi, có thể nói là từ 50 tuổi trở lên. Ở tuổi đó, chính người Mỹ da trắng ở nước Mỹ này, nếu bị mất việc, cũng gặp khó khăn, vì các nơi luôn ưu tiên cho người trẻ khi tuyển dụng.

Thành ra người tỵ nạn bị thiệt thòi là khi tới nước Mỹ, họ đã lớn tuổi nên rất khó kiếm việc. Trong tình trạng việc làm không kiếm ra, tài sản cũng không có để làm vốn liếng kinh doanh, rồi lại không thông thạo ngôn ngữ, tất cả những yếu tố đó làm cho vai trò xã hội của người Việt tỵ nạn gặp khó khăn, và đó có lẽ là lý do khiến cho nhiều người Việt phải sống nhờ vào trợ cấp của chính phủ, đặc biệt là về y tế. …

Những người trong tình trạng đó bắt buộc phải sống nhờ bảo hiểm y tế của chính phủ, thành ra tỷ lệ người Việt hưởng những lợi ích về xã hội đó, cao hơn so với những sắc dân Á châu khác.

Trường hợp người Philippines

Nước Philippines không phải là một nước giàu ở Á châu. Nhưng trong số 6 nhóm dân Á châu mà hai tác giả này nghiên cứu, người Philippines giầu có ở bậc thứ hai, và số năm học cũng cao ở mức thứ hai, chỉ thua người Ấn Độ mà thôi.

Người Việt có thể ngạc nhiên là sao người Việt và người Philippines, cùng từ những nước nghèo sang Mỹ, mà người Việt lại thua kém như vậy ? Chúng ta phải hiểu là người tỵ nạn khác với người di dân. Người Philippines di dân sang Mỹ, rất nhiều người làm nghề trông nom người già, hay làm y tá. Họ được tiếng là những người làm rất giỏi và rất tận tâm, được thân chủ rất quý trọng.

Những người đó thường phải có một bằng cấp đại học thì mới làm nghề trông nom người già hay làm y tá ở nhà thương. Ngoài ra, họ làm một cái nghề chắc chắn, có lợi tức chắc chắn.

Hơn nữa, trong nhóm người Philippines, một số rất lớn sống ở Hawaii, một nơi rất đông người Á châu, họ đến Hawaii từ nhiều thế hệ rồi, và có thể bây giờ họ là địa chủ rất lớn hay là những chủ xí nghiệp lớn.

Mình có thể ngạc nhiên là tại sao người Việt lại có thể thua kém người Philippines như vậy. Nhưng mà khi xét kỹ về nguồn gốc, một bên là di dân, một bên là người tỵ nạn, chúng ta thấy rõ là nếu người Việt Nam bị thua kém, điều đó cũng có lý do.

Có học vấn thấp không có nghĩa là không thông minh hiếu học

Cần phân biệt giữa trình độ học vấn mà theo thống kê, tính theo số năm học, với óc thông minh và tinh thần hiếu học. Hai điều này không nhất thiết luôn luôn đi đôi với nhau. Có thể tin đuợc là sở thống kê Mỹ làm ăn rất đứng đắn... Số năm học được nêu ra (đối với người Việt) có thể tin được.

Người Việt Nam là giống dân thông minh, hiếu học, thế nhưng khi sống trong thời chiến tranh thì cơ hội đi học thấp hơn là ở những nước bình an. Chiến tranh ở Việt Nam khiến cho trường học nhiều khi phải đóng cửa, và làm cho nhiều người khi 18 tuổi phải gia nhập quân đội, cho nên cũng không đi học được nữa.

Hơn nữa, số trường học của mình không được nhiều. Thì đấy là lý do khiến cho số năm học của người Việt Nam nó thấp hơn.

Một nguyên do nữa là số người Việt sang Mỹ tỵ nạn chính trị, thường đã lớn tuổi, là những người sinh ra và lớn lên trong thời chiến tranh, rồi lớn tuổi mới qua Mỹ. Họ bị thiệt thòi, nhiều khi chỉ học hết bậc trung học chứ không học hết được bậc đại học. Trong khi đó thì các sắc dân khác mà sang đây lâu hơn, đã có cơ hội đi học nhiều hơn. 

Thí dụ trong một gia đình Việt Nam có ông bà, cha mẹ với hai đứa con. Hai ông bà có thể hồi còn ở Việt Nam không thể học hết bậc trung học, do đó số năm học thấp. Mấy đứa con nhiều khi cũng chưa lớn để học hết bậc trung học, thì số năm học của con cũng thấp. Thế còn bố mẹ ở giữa, có thể là những người đã tốt nghiệp đại học... Thì khi cộng lại đem chia ra trung bình, tự nhiên số năm học của mình nó thấp…

So với người Ấn Độ chẳng hạn thì chúng ta biết là ở tại nước Ấn Độ, trình độ biết chữ của họ, trình độ học vấn của họ thua người Việt Nam ở Việt Nam. Thế nhưng những người Ấn Độ được tuyển sang Mỹ, phần lớn là những người có ít nhất một cái bằng đại học, và rất nhiều người đã đậu bằng tiến sĩ. Lý do là vì Ấn Độ là nước sản sinh ra rất nhiều tiến sĩ, rất nhiều kỹ sư, nhưng do nền kinh tế chưa sử dụng hết, còn nước Mỹ thì đang cần, cho nên Mỹ ưu tiên tuyển những người Ấn Độ đó qua.

Và người Philippines cũng vậy. Họ được tuyển sang đây để làm những nghề chuyên môn, và nghề chuyên môn đó đòi hỏi họ phải học xong đại học. Cho nên khi nói đến việc người di dân Ấn Độ, Philippines có trình độ học cao nhất thì chúng ta nên nhớ rằng điều đó được chính chính phủ Mỹ, chính sách di dân của Mỹ tuyển chọn trước rồi.

Trong khi đó người Việt Nam không đến Mỹ theo diện di dân, mà là người tỵ nạn, và ngay những người sau này gọi là đi đoàn tụ gia đình, thì gốc cũng là do những người tỵ nạn.

Thành ra có thể nói rằng hình ảnh người Việt thông minh, hiếu học thì lúc nào cũng đúng. Khi so sánh trẻ em ở trong các trường học, từ tiểu học đến trung học ở nước Mỹ này, thì trẻ em Việt Nam rất xuất sắc. Và có thể nói là đối với người Á Đông, thì mình cũng ngang chứ không thua kém.

Để nói về sự thông minh và hiếu hoc, chúng ta phải nhìn vào các trẻ em nhiều hơn là vào các con số trung bình (về năm học trong trường), bởi vì trong số trung bình đó, có rất nhiều người không có cơ hội đi học.