Sự sụp đổ của chế độ độc tài Kadhafi củng cố niềm tin vào trào lưu cách mạng Mùa Xuân Ả Rập nhất là ở Syria, nhưng con đường tái lập hòa bình tại Libya còn nhiều lắm chông gai. Hội đồng Quốc gia Lâm thời cam kết tổ chức tổng tuyển cử trong 8 tháng tới, sẽ phải từng bước tháo gỡ các cột trụ của chế độ cũ và phải mời các bộ tộc hợp tác trong tinh thần hòa giải. Đặc biệt là các bộ tộc ở phía Tây đã đóng vai trò quyết định trong chiến dịch tấn công Tripoli.
Tại Paris, theo sáng kiến của Pháp và do Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy và Thủ tướng Anh David Cameron đồng chủ tọa, khoảng 60 phái đoàn quốc tế tham dự hội nghị « các nước bạn của Libya » để nâng đỡ chính quyền lâm thời trong tiến trình tiếp thu đất nước và xây dựng một chế độ dân chủ.
Theo AFP trích dẫn một nhà ngoại giao Pháp thì « một trang sử mới đã mở ra, trang sử xây dựng một nước Libya dân chủ. Chính quyền lâm thời đã cam kết và chúng ta sẽ hậu thuẫn họ ». Một nhà ngoại giao Anh thì nhấn mạnh « đây là cơ hội để quốc tế quan sát xem Hội đồng Quốc gia Lâm thời muốn xây dựng đất nước như thế nào và muốn được giúp đỡ ra sao ».
Phần tài chính, ưu tiên số một, đang được quốc tế thực hiện qua việc hủy bỏ các biện pháp phong tỏa tài sản của Kadhafi cất dấu ở Tây phương.
Nhưng thử thách lớn nhất là làm sao tái lập hòa bình tại một quốc gia mà trong suốt 41 năm qua bị một gia đình và một vài bộ tộc thống trị.
Sau các cuộc nổi dậy thành công tại Tunisia và Ai Cập, chỉ trong vòng vài tuần lễ đã đánh đổ hai nhà độc tài, nhiều quan sát viên ngỡ rằng tình hình cũng sẽ diễn biến nhanh chóng tại Libya với cuộc nổi dậy 17/02/2011 tại Benghazi và Tripoli.
Nguyệt san Le Monde Diplomatique, số tháng 9/2011, trong bài « các điều kiện để đoàn kết quốc gia » nhắc lại mọi người đã vui mừng khi thấy từng đoàn chiến binh nghiệp dư đi xe vận tải nhỏ mui trần ào ạt tiến về Tripoli, mặt mũi phấn khởi. Người ta tưởng đã chỉ cần hai ngày là sẽ « giải phóng » Tripoli.
Nhưng rồi phải mất hơn 6 tháng nội chiến, với 8 ngàn phi vụ của NATO, mặt trận Brega và Misrata không thay đổi. Cố gắng của dân chúng ở phía Đông là nỗ lực chính nhưng phải chờ đến khi có sự tham gia của các bộ tộc phía Tây (Zintan) thì chiến sự mới nhanh chóng nghiêng về phe nổi dậy. Chỉ vào hôm sau là Tripoli thất thủ và gia đình đại tá Kadhafi phải bỏ chạy.
Vì những nguyên nhân sâu xa nào mà chế độ Kadhafi tồn tại lâu dài và phong trào đối lập phải hy sinh hơn 3000 người mới đánh đuổi được ?
Để có thể xây dựng một chế độ dân chủ và hòa bình những tác nhân mới phải giải quyết được những thách thức lớn lao nào ?
Nhà báo Patrick Haimzadeh của Le Monde Diplomatique cho rằng chính quyền mới cần phải dẹp bỏ ba « cột trụ của chế độ Kadhafi » mà ông ta đã dựa vào để củng cố chế độ.
Ba cột trụ đó là Hội đồng cách mạng, một loại « Hồng vệ binh » của Mao Trạch Đông, hay đảng Baas của nhà độc tài Irak Saddam trước đây, hoặc đảng Baas của lãnh đạo Syria hiện nay, dùng để trấn áp « thù trong giặc ngoài » của bạo chúa.
Chính thành phần này đã thẳng tay trấn áp các cuộc biểu tình đầu tiên tại Libya ngày 15/02 năm nay và do vậy đã đưa tới cuộc tổng nội dậy võ trang hai ngày sau đó.
Cột trụ thứ hay là « vệ binh cộng hòa » quyết tử bảo vệ gia đình Kadhafi chia ra thành nhiều tiểu đoàn. Một số đơn vị đã chạy theo phe nổi dậy nhưng phần lớn sĩ quan trung thành rút về vùng thủ đô.
Đây là những người thuộc bộ tộc Kadhafa và Magariha được chế độ cho hưởng nhiều đặc quyền đặc lợi, nhà cửa, xe hơi,tiền bạc, du lịch nước ngoài…
Các đơn vị này đã « tận trung » suốt hai tháng chiến trận tấn công vào phe nổi dậy ở các thành phố phía tây. Hai người con trai của đại tá Kadhafi là Khamis và Mouatassim, mỗi người chỉ huy một lữ đoàn.
Cột trụ cuối cùng phải hóa giải là tâm lý bộ tộc và địa phương mà ưu quyền đặc lợi là lý do phải bảo vệ chế độ bằng mọi giá.
Tuy đã lật đổ Kadhafi nhưng lối ra của cuộc nội chiến Libya là một thách thức có nhiều bất trắc. Gần như người dân nào cũng có vũ khí trong bối cảnh non kém ý thức chính trị và tinh thần địa phương, bộ tộc vẫn quan trọng hơn quyền lợi quốc gia.
Giáo sư Nguyễn Văn Huy, Đại học Paris 7
Để tìm hiểu thêm , RFI đặt câu hỏi với nhà báo kiêm giáo sư dân tộc học Nguyễn Văn Huy, đại học Paris 7.
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký