Hạt nhân, năng lượng xanh: Cuộc so găng kinh tế - chính trị giữa Pháp và Đức?

Ngày 31/12/2021, Ủy Ban Châu Âu tiết lộ kế hoạch « phân loại năng lượng xanh », trong đó có cả hạt nhân và khí đốt nhưng có điều kiện. Đối với Pháp, đây sẽ là một thắng lợi lớn cho ngành năng lượng hạt nhân. Nhưng giới quan sát lưu ý, ẩn sau bảng phân loại này là cả một cuộc đọ sức gay gắt trên bình diện kinh tế và chính trị giữa Pháp và Đức, vốn có những chủ trương phát triển năng lượng sạch hoàn toàn đối lập nhau.

Nhà máy điện hạt nhân Belleville-sur-Loire, vùng Cher, miền trung nước Pháp. Getty Images/Picavet/Guy/Agence Images

« Taxonomie », tạm dịch là bảng phân loại năng lượng sạch, được Liên Hiệp Châu Âu đề xướng từ năm 2018. Mục tiêu của bảng phân loại này là nhằm định hướng dòng vốn đầu tư vào những hoạt động sản xuất được cho là bền vững trong toàn khối Liên Hiệp Châu Âu.

Trả lời tờ L’Opinion, chuyên gia địa chính trị Thierry Bros, Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford giải thích thêm : « Một khi người ta xác định được những gì là hoạt động xanh và những gì không, các ngân hàng sẽ sử dụng khái niệm này để cân nhắc túi tiền của mình và quyết định xem có nên đầu tư, hỗ trợ các hoạt động xanh hoặc tài trợ ít hơn, cho vay lãi suất cao hơn các hoạt động không xanh ».

Cụ thể, để đạt được mục tiêu trung hòa khí carbon vào năm 2050, nhiều nỗ lực to lớn về chuyển đổi kinh tế, năng lượng và công nghệ là cần thiết. Những nỗ lực này phải được tài trợ, do vậy, cần phải huy động các nguồn vốn cả trên thị trường tài chính. Chỉ có điều việc phân định các tiêu chí « xanh » và « sạch » cũng như là các quy định về cách quản lý phải đi cùng với việc bảo vệ các lợi ích quốc gia của các nước thành viên trong khối Liên Hiệp Châu Âu, đi đầu là Pháp và Đức.

Hạt nhân: Cơ sở bảo đảm chủ quyền và an ninh năng lượng Pháp

Hai nền kinh tế lớn nhất khối Liên Hiệp trên thực tế có những ý tưởng hoàn toàn đối lập nhau về cách thức tiến hành chuyển đổi năng lượng. Nước Pháp của tổng thống Emmanuel Macron chọn đầu tư ồ ạt vào hạt nhân, trong khi Đức lại nhắm vào khí đốt.

Đương nhiên sự tích cực này của chính phủ Pháp hiện nay trước hết còn vì một mục tiêu chính trị nội bộ. Nước Pháp sắp bước vào mùa tranh cử tổng thống, dự trù được tổ chức vào tháng 4/2022. Hạt nhân là một lĩnh vực quan trọng mà Pháp nằm trong số ít các quốc gia hiếm hoi trên thế giới có một đội ngũ chuyên gia và kỹ thuật viên làm chủ được một nền kỹ nghệ chiến lược.

Hơn nữa, lĩnh vực này rất được các đảng cánh hữu và cực hữu Pháp hậu thuẫn mạnh mẽ, do việc có đến 70% nguồn điện sản xuất ra là đến từ hạt nhân. Các thăm dò còn cho thấy vẫn có đến 51% người dân ủng hộ năng lượng hạt nhân. Chính vì điều này mà tổng thống Emmanuel Macron sau hai năm do dự, hồi trung tuần tháng 10/2021 đã quyết định đưa hạt nhân vào kế hoạch đầu tư 2030, và dành đến nhiều tỷ euro để nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới cho lĩnh vực trọng điểm này.

Do vậy, việc từ bỏ hoàn toàn nguồn năng lượng nguyên tử từ đây đến năm 2050 theo như mong muốn của Liên Hiệp Châu Âu, dưới sự thúc đẩy của Đức, đối với Pháp cũng như là nhiều nước Đông – Bắc Âu khác là điều khó thể chấp nhận. Bởi vì, hạt nhân còn ảnh hưởng đến nhiều chủ đề nhậy cảm : Chủ quyền và Chiến lược Năng lượng của các nước.

Paris ý thức được rằng để thực hiện tái công nghiệp hóa đất nước, cần phải có một chiến lược an ninh năng lượng ổn định. Trên báo Le Monde, Jacques Percebois, nhà sáng lập Trung tâm Nghiên cứu về Kinh tế và Luật Năng lượng (Creden), nhắc lại cuộc khủng hoảng năng lượng vừa qua làm giá nhiên liệu tăng vọt, khiến nhiều nước chợt nhận ra rằng mức cầu về điện tăng cao sẽ là một vấn đề cho tương lai, « cả trên phương diện bình ổn giá cả lẫn an ninh năng lượng ».

Geoffroy Didier, nghị sĩ châu Âu người Pháp, thuộc nhóm đảng Nhân Dân Châu Âu (PPE), với kênh truyền hình quốc tế France24.  

« Tôi nghĩ rằng khi loại trừ hạt nhân ra khỏi bảng phân loại năng lượng xanh, chúng ta sẽ làm suy yếu nguồn sản xuất điện duy nhất tại châu Âu phù hợp cho sự tự chủ chiến lược. Về điểm này, chúng tôi không muốn bị lệ thuộc, nhất là vào Nga. Chúng tôi cũng quan tâm và bảo đảm việc khai thác điện hạt nhân một cách đúng mực vừa phù hợp với việc bảo vệ môi trường vừa cho phép chúng tôi duy trì thế độc lập. (…) Tôi cho rằng Liên Hiệp Châu Âu cần tạo ra một thế tự chủ về chiến lược nhiều hơn và việc từ bỏ hạt nhân có lẽ sẽ là một điều vô trách nhiệm trên phương diện sức mua cũng như là tự chủ chiến lược. »

Trên phương diện chống biến đổi khí hậu, Paris cho rằng hạt nhân phải là một phần trong chiếc « rổ năng lượng sạch » hỗn hợp. Lập trường này của Pháp còn được củng cố trước nhiều ý kiến từ giới chuyên gia về biến đổi khí hậu. Cơ Quan Năng Lượng Quốc Tế (AIE) hay Nhóm GIEC – Nhóm Chuyên gia liên chính phủ về biến đổi khí hậu cho rằng « để giảm phát thải khí ga gây hiệu ứng nhà kính, phải điện khí hóa các mục đích sử dụng của chúng ta và phải tăng cường mọi nguồn sản xuất điện phi carbon, kể cả hạt nhân. », theo như lưu ý của Marc-Antoine Eyl-Mazzega, giám đốc Trung Tâm Năng Lượng và Khí Hậu, Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp (IFRI) với Le Monde.

Nhìn từ góc độ này, việc Berlin chọn khí ga như là một nguồn năng lượng chuyển đổi trong quá trình chuyển sang năng lượng tái tạo hoàn toàn, theo nhiều nhà quan sát ở Pháp, chưa hẳn là một giải pháp tốt.

Nhà địa chính trị Thierry Bros, với báo Pháp L’Opinion.

« Chúng ta biết là một nhà máy điện khí ga tạo ra một lượng khí thải CO2 trên một megawatt/giờ (MWh) nhiều hơn một nhà máy điện hạt nhân. Vì vậy, nếu nhìn theo thước đo này, chúng ta thấy rõ là chính sách này của Đức là không ổn. Ai cũng biết là Đức sẽ thoát ra khỏi hạt nhân trong những tuần sắp tới. Điều đó sẽ được thực hiện với việc sử dụng nhiều khí đốt nhiều hơn và có thể là một phần than đá. Đây cũng chính là những gì người Bỉ muốn làm. Nếu làm như vậy, về kỹ thuật, người ta sẽ còn làm tăng mức khí thải CO2. Đức không phải là một học trò tốt tại châu Âu về việc giảm khí thải CO2, trong lúc này, cũng như trong xu hướng sắp tới. »

Chống biến đổi khí hậu và cuộc chiến mô hình kinh tế - năng lượng

Dù biết vậy, nhưng nước Đức vẫn vận động để đưa khí đốt vào bảng phân loại năng lượng xanh. Nếu như sự việc cho thấy có một đồng thuận giữa Pháp và Đức trong hồ sơ này, giới chuyên gia còn nhận thấy rằng, đằng sau những bất đồng chính trị, còn có một cuộc cạnh tranh gay gắt giữa hai mô hình phát triển kinh tế - năng lượng của hai nước.

Từ lâu nỗi ám ảnh một cuộc chiến tranh hạt nhân bùng phát giữa Mỹ và Liên Xô trong suốt thời kỳ Chiến Tranh Lạnh, rồi các thảm họa hạt nhân hạt nhân Tchernobyl (1986), Fukushima (2011), đã nuôi dưỡng một cảm xúc bài hạt nhân mạnh mẽ ở Đức, không chỉ ở người dân mà cả ở giới chính khách.

Nước Đức từ những năm đầu thập niên 2000 đã định hướng chiến lược năng lượng nhắm vào các nguồn năng lượng tái tạo. Tham vọng của Berlin là sẽ trở thành quốc gia đi đầu tại châu Âu trong lĩnh vực này, và nhất là khẳng định vị thế thống trị trong ngành điện gió. Theo số liệu công bố ngày 30/06/2020, 64% các thiết bị điện gió được lắp đặt ở Pháp là đến từ các doanh nghiệp Đức.

Cùng lúc này ở Pháp, giới vận động cho hạt nhân nhận thấy rằng tương lai cho điện nguyên tử vẫn sáng lạn bất chấp các rủi ro về bảo quản chất thải, các thảm họa hạt nhân. AIE ước tính từ đây đến năm 2050, nhu cầu về điện sẽ còn tăng thêm từ 80-130%. Mức cầu này khó thể bảo đảm nếu không có sự hỗ trợ từ hạt nhân dân sự.

Do vậy, đối với Paris, bảng phân loại xanh này là điều thiết yếu cho ngành năng lượng hạt nhân của Pháp. Việc được dán nhãn « xanh » cũng đồng nghĩa với khả năng có được một lãi suất vay hấp dẫn, cho phép hạ thấp giá thành và một nguồn cung điện năng mang tính cạnh tranh hơn ở đầu ra. Nước Pháp giờ cần vốn để đầu tư và phát triển các thế hệ lò phản ứng hạt nhân mới, nhất là loại lò phản ứng mô-đun nhỏ, đang phát triển mạnh trên thế giới. Và sự cạnh tranh trên thị trường điện hạt nhân thế giới mỗi lúc một gay gắt do có thêm nhiều tác nhân mới như Trung Quốc, Hàn Quốc…

Đức và chiến dịch chống hạt nhân Pháp ?

Đây cũng chính là điều khiến Đức lo ngại. Chính quyền Berlin hiểu rằng ngành công nghiệp năng lượng tái tạo của mình chưa thể tranh đua được với hạt nhân. Theo thẩm định, giá một KWh điện của Đức trung bình ở mức 0,32 euro, trong khi tại Pháp là 0,20 euro.

Daniel Freud, nghị sĩ châu Âu thuộc đảng Xanh của Đức, trên đài France 24.

« Bởi vì việc xây dựng các lò phản ứng hạt nhân đòi hỏi nhiều thời gian như những gì diễn ra ở Flamanville, ở Phần Lan. Công trình kéo dài từ một thập niên qua, thậm chí còn nhiều hơn nữa, và chi phí xây dựng lại quá đắt. Quả thật, nếu người ta nhìn vào giá lắp đặt các bảng năng lượng mặt trời, điện gió, chi phí rẻ hơn từ hai đến ba lần so với nhiều trung tâm khai thác điện nguyên tử mới. Điều đó chẳng có ý nghĩa gì về mặt kinh tế. »

Từ những mục tiêu này mà nguyên thủ Pháp đã có chuyến công du các nước Ba Lan, Hungary và Cộng Hòa Séc những ngày cuối năm, nhằm tìm nguồn hậu thuẫn để có thể đưa nguyên tử vào bảng « xanh » của khối EU. Tuy nhiên, nhà báo Marina Bertsch của France 24 cảnh báo, việc Ủy Ban Châu Âu quyết định đưa hạt nhân vào kế hoạch phân loại năng lượng xanh chỉ là một bước tiến nhỏ cho Pháp, do điều kiện đặt ra là khá ngặt nghèo :

« Giấy phép xây dựng các các trung tâm khai thác hạt nhân mới phải được cấp trước năm 2045 và triển hạn các công trình hiện có phải được đưa ra trước năm 2040, kèm theo đó là một loạt các bảo đảm về cách quản lý các chất thải phóng xạ. Đối với khí ga, các nhà máy điện không được phát thải quá 100g CO2/KWh. Đây là một ngưỡng rất thấp. Tuy nhiên, do đang trong thời kỳ chuyển đổi đến năm 2030, sẽ có một số ngoại lệ, mức khí thải được ấn định là 270g CO2/KWh. Những tiêu chí này sẽ được xem xét lại mỗi 5 năm một lần. »

Một thời hạn quy định quá hạn hẹp không đủ để Pháp có những điều chỉnh, xây dựng mới hay phát triển các công nghệ hạt nhân mới. Giới quan sát ở Pháp, nghi ngờ trong vụ việc này có bàn tay của Đức. Nhà nghiên cứu Margot de Kerpoisson, trường Ecole de Guerre Economique, trong một bài viết đăng trên tạp chí Conflit (Tháng 1-2/2022) tố cáo Berlin và ngành công nghiệp năng lượng tái tạo không từ một thủ đoạn nào từ can dự vào chuyện nội bộ nước Pháp, tài trợ các chiến dịch gây ảnh hưởng, thao túng các tổ chức dân sự, ngăn chặn các định chế châu Âu cho đến tăng cường vận động hành lang nhằm bóp nghẹt nền công nghiệp hạt nhân của Pháp !