Hoạt động gián điệp : các nước nói tiếng Anh là những bậc thầy

Các tiết lộ về việc Hoa Kỳ lén theo dõi các định chế của Liên hiệp châu Âu tiếp tục là chủ đề thời sự chính trên các nhật báo Pháp hôm nay. Hầu hết các tờ báo đều giật tít lớn trên trang nhất.

Chương trình nghe trộm của NSA REUTERS/Gleb Garanich

« Hoạt động gián điệp : Pháp cũng là mục tiêu » là tít trên Le Monde. « Hoạt động gián điệp của Mỹ : Hollande nổi giận », tựa của tờ Le Figaro. Les Echos cũng như Libération nhìn rộng hơn ra toàn Liên hiệp châu Âu « Hoạt động gián điệp của Hoa Kỳ : Sự tức giận dâng trào tại châu Âu » hay « Châu Âu-Hoa Kỳ : mạng lưới cơn thịnh nộ ». Còn L’Humanité thì hóm hỉnh chạy tít « Tất cả trong tầm ngắm của chú Sam ».

Đặc biệt, báo Le Monde có đăng bản dịch một bài viết của nhà báo Anh Duncan Campell cho rằng vụ tiết lộ lần này cho thấy rõ là trong lĩnh vực « Hoạt động gián điệp : các nước thuộc khối nói tiếng Anh là những bậc thầy ». Tác giả đã lược lại quá trình hình thành, phát triển, mục tiêu, sự đi quá đà, cũng như hệ quả để lại, nhằm giúp độc giả hiểu rõ về các chương trình hoạt động gián điệp Anh-Mỹ.

Hiệp ước bí mật giữa Hoa Kỳ và vương quốc Anh

Tác giả cho biết, sau khi Đệ nhị thế chiến kết thúc, Mỹ và vương quốc Anh đã ngầm ký kết với nhau các thỏa ước nhằm tổ chức một mạng lưới nghe trộm đa quốc gia dưới tên gọi ban đầu Ukusa (tên viết tắt của United Kingdom-United States Communication Intelligence Agreement). Tổ chức này, còn được biết nhiều dưới tên khá ấn tượng « Fives Eyes » - nghĩa là năm con mắt, quy tụ năm cơ quan tình báo điện tử của 5 quốc gia nói tiếng Anh, gồm Hoa Kỳ, Anh, Canada, Úc và New Zealand.

Như vậy, theo tiết lộ của Edward Snowden, mọi thư từ điện tử, dữ liệu hay văn bản phát đi từ châu Âu đến Hoa Kỳ đều có nguy cơ bị sao chép và xử lý bởi một hệ thống giám sát bằng tiếng Anh dưới tên mã là « Tempora ». Và thời hạn lưu trữ các thông tin đó là từ ba ngày cho đến vĩnh viễn, tùy theo bản chất nội dung thư tín.

Sự kiện 11-9-2001, động lực cho việc tăng cường hoạt động gián điệp

Hai vụ khủng bố tại New York ngày 11/09/2001 là cái cớ để cho Hoa Kỳ hợp pháp hóa hơn nữa các hoạt động nghe trộm. Một đạo luật mới đã được thông qua cho phép hoạt động giám sát bí mật các mạng lưới điện thoại trong cũng như ngoài lãnh thổ Hoa Kỳ ít lâu sau vụ khủng bố.

Nghĩa là, các công ty dịch vụ viễn thông Mỹ phải cung cấp các dữ liệu thông tin khi được yêu cầu. Đổi lại, trong trường hợp bị khách hàng phát giác, các doanh nghiệp này sẽ được hưởng quy chế « miễn truy tố » nếu xảy ra kiện tụng.

Đến năm 2008, một đạo luật đặc biệt mới đã được thông qua dưới tên gọi Foreign Intelligence Surveillance Act Amendment Act, thường được biết đến dưới cái tên là Fisaaa.

Đạo luật này, ngoài việc giám sát các đối tượng khủng bố hay các tội phạm nghiêm trọng, còn cho phép theo dõi các hoạt động chính trị và kinh tế nhắm vào những ai không là công dân Mỹ.

Vương quốc Anh, tay chân đắc lực của Hoa Kỳ

Quả thật, các tiết lộ của Snowden đã khẳng định sự tham gia tích cực đến chừng nào của cơ quan tình báo các nước nói tiếng Anh « Sigint » - tức Signals Intelligence hay tình báo điện tử. Theo các dữ liệu hay các báo cáo mà cựu nhân viên tình báo này tung ra, Sigint đã thực hiện một chiến dịch rộng lớn giám sát các phái đoàn nước ngoài đến dự Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Luân Đôn vào năm 2009. Tất cả các đối tác của Anh và Mỹ đều là đối tượng nằm dưới sự giám sát của cơ quan này.

Đi quá đà, Anh- Mỹ vi phạm tự do ngôn luận

Điều đáng nói là Hoa Kỳ đã đi quá đà như mục tiêu ban đầu đề ra là chỉ giám sát những người không thuộc công dân Hoa Kỳ. Các tiết lộ của Snowden cho biết là các cuộc gọi cá nhân qua điện thoại ngay trên lãnh thổ Mỹ cũng bị NSA nghe lén.

Các doanh nghiệp dịch vụ viễn thông đã chuyển các thông tin chi tiết những cuộc gọi được phát đi từ Hoa Kỳ hay từ nước khác nhưng đi ngang qua lãnh thổ nước này. Biện pháp đó xuất phát từ thời tổng thống Bush sau sự kiện 11-9, và đã được ông Obama tiếp tục duy trì và mở rộng thêm.

Dù các quốc gia trên có khẳng định rằng đã thực hiện đúng luật và là nhằm bảo vệ xã hội, nhưng đối với tác giả, các cơ quan trên đã phớt lờ sự tổn hại mà họ đã gây ra cho các xã hội dân chủ và ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền tự do ngôn luận khi tiến hành các hoạt động gián điệp.

Vụ Edward Snowden : quan hệ Mỹ - châu Âu khủng hoảng

Sự việc đổ vỡ đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến mối quan hệ hai bên bờ Đại Tây Dương. Pháp cho rằng việc tập đoàn Google lén lút hợp tác với các cơ quan tình báo Mỹ-Anh là vi phạm luật lệ của quốc gia này. Ủy ban Quốc gia về thông tin và quyền tự do Pháp (CNIL) ra thời hạn cho tập đoàn tra mạng lớn nhất này trong vòng ba tháng phải thay đổi chính sách, bằng không sẽ phải trả một khoản tiền bồi thường lên đến 175 triệu euro.
Không chỉ có Pháp, Tây Ban Nha mà hầu như cả châu Âu cũng đang tức giận. Về điểm này, báo chí Paris hôm nay cũng đồng thanh tương ứng với tác giả bài viết. Khi biết mình bị theo dõi lén từ bấy lâu nay, châu Âu đã bùng cơn giận, yêu cầu phía Mỹ phải có những giải thích xác đáng. Paris yêu cầu Washington phải có những « đảm bảo » trước khi bước vào bàn đàm phán.

Đi sâu vào từng chi tiết, mỗi tờ báo có những góc nhìn riêng về tầm mức quan trọng của sự việc. Nhật báo kinh tế Les Echos nhận thấy rằng không những « Hoạt động gián điệp của Mỹ đang gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị với châu Âu », mà còn giúp cho Bắc Kinh chuyển sang thế có lợi vốn thường xuyên bị cáo buộc là nghi can số một trong các hoạt động tin tặc. Kể từ giờ trở đi, Washington mới là thủ phạm chính.

Đối với nhật báo cộng sản L’Humanité, vụ NSAgate còn cho thấy Washington đã định nghĩa lại sách lược ngự trị của siêu cường. Một mặt, Hoa Kỳ cho tăng cường hoạt động gián điệp. Mặt khác, Mỹ tìm cách khẳng định vị trí cường quốc số một về kinh tế, thể hiện rõ nét nhất qua việc nỗ lực khai thác các nguồn dầu khí nhằm khẳng định vị trí quốc gia sản xuất khí đốt hàng đầu thế giới. Lãnh vực quân sự cũng nằm trong chiến lược đó khi cho tăng cường việc sử dụng ồ ạt các chiếc máy bay không người lái. Tờ báo cho rằng, gián điệp viễn thông và sử dụng máy bay không người lái chính là hai mặt trên cùng một chiến lược.

Châu Âu phòng vệ kém

Hầu như các báo đều có cùng nhận định cho rằng vụ tai tiếng lần này đang đe dọa nghiêm trọng đến cuộc đàm phán thỏa thuận tự do mậu dịch Mỹ - châu Âu như lời khẳng định trên Le Figaro. Sự việc xảy ra không đúng thời điểm cũng khiến cho tổng thống Obama bối rối như tựa đề bài xã luận trên báo Le Monde « Chú Sam rất rất là khó xử ».
Thế nhưng, bài xã luận trên Libération lại nhìn thấy là việc Hoa Kỳ nghe lén các tòa đại sứ và các văn phòng đại diện của châu Âu đồng minh lộ rõ các nhược điểm của châu lục già cỗi. « Không những không thu được thuế của các đại tập đoàn chuyên về Web ngay trên chính lãnh địa của mình, mà còn để cho các tập đoàn này tự do mở cổng thông tin cho các cơ quan tình báo của Mỹ về quốc gia của mình ». Tác giả cho rằng châu Âu đã không biết tự bảo vệ cái gọi là « chủ quyền kỹ thuật số », trong khi khái niệm này cũng là một phần chủ yếu tạo nên sức mạnh quốc gia.

« Cá mè một lứa »

Nói đi cũng phải nói lại, chỉ trích kịch liệt Hoa Kỳ, nhưng cũng phải nhìn lại mình. Nhân dịp này, Libération cũng đã phỏng vấn ông François Géré, chủ tịch Viện phân tích chiến lược. Ông này nhìn nhận rằng « Tại Pháp, chúng tôi cũng làm điều tương tự ». Theo quan điểm của ông Géré, các hệ thống gián điệp và giám sát giờ đây đã vượt tầm kiểm soát.

Từ quan điểm đó, bài xã luận trên nhật báo kinh tế Les Echos kết luận rằng Hoa Kỳ không phải là quốc gia duy nhất bị lên án. Ngoài Trung Quốc, trong chừng mực nào đó, nhiều nước châu Âu khác, trong đó có Pháp, cũng bị Washington nghi ngờ là tấn công tin tặc vào các doanh nghiệp của Mỹ. Tác giả cho rằng giờ đây « tấn công tin tặc » cũng là một loại vũ khí cần phải được giải trừ, giống như vũ khí hạt nhân.

Quân đội Ai Cập ủng hộ người biểu tình

Một chủ đề nóng khác cũng được các báo tiếp tục đưa tin đó là tình hình chính trị tại Ai Cập. Hầu hết các nhật báo đều chung quan sát là quân đội đang đứng về phía người biểu tình.

« Ai Cập : tối hậu thư của quân đội cho tổng thống Morsi » hay « Ai Cập : quân đội đứng về phía phe chống Morsi » là tựa đề các bài viết trên Le Figaro và Libération.

Theo hai tờ báo, quân đội Ai Cập ra hạn trong vòng 48 tiếng cho phe Huynh đệ Hồi giáo phải thỏa mãn các đòi hỏi của người dân, bằng không « […] chính quân đội sẽ đưa ra một lộ trình cho tương lai ». Giới quan sát quốc tế nghi ngại sẽ xảy ra đảo chính.

« Ai Cập : đường phố ra tối hậu thư cho Morsi » là hàng tựa trên trang nhất của báo Le Monde. Hàng triệu người xuống đường biểu tình đòi tổng thống thuộc phe Hồi giáo cực đoan từ chức. Đây chính là « một cuộc cách mạng thứ hai » tờ báo nhận xét. Đâu rồi tính chính đáng của một vị tổng thống Ai Cập được hơn 13 triệu dân bầu lên cách đây một năm ? Giờ đây ông sẽ có thể làm gì được khi mà tầm mức của vụ biểu tình đã vượt qua mọi cuộc biểu dương trong lịch sử Ai Cập ? Le Monde tự hỏi.

Bài phân tích trên Le Monde cũng cho rằng, giờ đây « Phe Huynh đệ Hồi giáo đang trả giá cho sự bất tài của họ trong việc mở rộng xã hội ». Sự quá tự tin là có quyền hành hợp pháp, hành động thậm thà thậm thụt dù đã là đảng cầm quyền, và việc không biết mở rộng tầm mắt nhìn nhận sự lan rộng của mâu thuẫn xã hội chính là những yếu tố đã dẫn đến những thất bại ngày hôm nay của phe Huynh đệ Hồi giáo. Nói như Libération, thì giờ đây « con thuyền của Phe Huynh đệ Hồi giáo đang bị nước tràn vào khắp nơi […] ».

Les Echos thì quan sát sự việc trên góc độ nội chính và kinh tế. Tờ báo nhận định « Ai Cập đang chìm đắm trong khủng hoảng chính trị ». Bởi vì, ngay sau khi hay tin 16 sáu người biểu tình thiệt mạng trong đợt xuống đường hôm chủ nhật 30/6 vừa qua, bốn vị bộ trưởng Du lịch, Môi trường, Tư pháp và Viễn thông đã từ chức.

Khủng hoảng chính trị tại Ai Cập còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế. Các nhà đầu tư căng thẳng, lãi suất vay tăng vọt đến mức chưa từng thấy. Thị trường chứng khoán tụt giảm thê thảm. Đồng livre Ai Cập mất giá đến 12% tính từ tháng 12 năm rồi đến nay. Khả năng thanh khoản trong mậu dịch cũng không còn do nhiều nhà đầu tư rút lui hay hụt lượng khách du lịch. Đó là chưa kể đến đời sống thường nhật của dân cũng bị đảo lộn do mất điện nước.